شیفراژ

Figured Bass به معنای باس شماره گذاری شده، که در کشور ما بیشتر با اصطلاح “شیفراژ” بکار برده می شود نوعی روش استفاده از اعداد برای مشخص کردن فاصله های موجود در آکودرها نسبت به نت بخش باس است. این روش معرفی آکوردها بیشتر در دوران باروک بخصوص برای همراهی سازی مانند ارگ با گروه کر، کاربرد داشته است و امروزه نیز در کتب مختلف برای آموزش هارمونی از آن استفاده می شود.

استفاده از فاصله های نوشته شد روی باس برای سادگی قرائت موسیقی بکار برده می شود. اما روش کار به این صورت بود که سازی مسئولیت نواختن باس را برعهده می گرفت (مانند ویولن سل، باسون و … ) و ساز دیگری (هارپسیکورد، هارپ و …) اقدام به اجرای فاصله ها نسبت به بخش باس می کرد، نکته جالب اینکه بخش همراهی کننده حتی ممکن بود، نحوه اجرای آکوردها را بصورت بداهه انجام دهد؛ روشی که پس از دوران باروک بندرت در موسیقی کلاسیک دیده می شود و در اغلب موارد نوازنده حق تصرف در موسیقی را ندارد.

روش تهیه بسیار ساده است، برای هر نت، زیر خطوط حاملی که برای بخش باس نوشته می شود، اعدادی قرار می گیرد که معرف فاصله نتهایی است که در آکورد باید وجود داشته باشد، البته نسبت به نتی که برای بخش باس تنظیم شده است.

از آنجایی که فاصله های سوم و پنجم طبیعی ترین فاصله هایی است که یک آکورد می تواند داشته باشد، برخی از آهنگسازان در نوشتن Figured Bass این فاصله ها را متذکر نمی شدند.

بعنوان مثال اگر روی نتی شیفراژ قرار نگیرد معنی آن است که آکورد ساده شامل فاصله سوم و پنجم باید اجرا شود.

همچنین مورد متداول دیگر نوشتن عدد ۷ بر روی باس است که به تنهایی نشان می دهد این آکورد شامل فاصله های ۳ و ۵ نیز هست.

دقت کنید که اگر آهنگساز بخواهد تاکید کند که در قسمتی از موسیقی هارمونی نباید وجود داشته باشد، ممکن است زیر نت باس از عدد ۰ استفاده کند تا بر این موضوع تاکید داشته باشد.

نکته مهم آن است که نوازنده تقریبآ آزاد است که فاصله مورد نظر آهنگساز را در هر اکتاوی که بخواهد اجرا کند، اما شرایط موسیقی از جمله فضا، تمپو و … عملآ محدودیت هایی را برای او بوجود می آورد که باید آنها را رعایت کند.

در مواردی که نت باس حالت پدال دارد و ماندگار است، ممکن است آهنگساز بخواهد آکورد را عوض کند در این صورت در زمان لازم کنار نت باس اقدام به نوشتن Figured Bass جدید می نماید.

حالت برعکس هم کاملآ وجود دارد اینکه ترکیب شیفراژ ثابت بماند اما نت باس تغییر کند، که در اینصورت با امتداد یک خط از سمت شیفراژ قبلی – زیر نت باس قبل – به سمت نت باس جدید، آهنگساز نشان می دهد که هنوز باید همان شیفراژ را اجرا کند.

لازم به ذکر است که در برخی کتابها بجای علامتهای دیز، بمل و … از + و – استفاده می کنند در اینصورت +۶ معادل ۶# است.