پژوهش دربارۀ ساختار و اجرای فواصل موسیقایی ایران (۴)

صفی‌الدین عبدالمؤمن بن ابی‌المفاخر یوسف بن فاخر اُرمَوی (۶۱۳ ق ارومیه- ۶۹۳ ق بغداد)
صفی‌الدین به عنوان بنیان‌گذار این مکتب، نظم نوینی در مبانی نظری موسیقی سرزمین های اسلامی ایجاد کرد. دستان بندی عود نزد ایرانیان و اعراب تا ظهور صفی الدین مبداء گام بالقوه است و هدف غایی صفی الدین به عنوان پایه گذار این مکتب اصلاح مواضع بی قاعده پرده وسطی بوده است و بر اساس تنبور خراسانی گام بالقوه ۱۷ نغمه‌ای خود را معرفی کرد، گامی که متشکل از لیما و کما است.

جدول استخراجی از محاسبات فارمر در ابتدای کتاب شرح ادوار و همچنین نمودار احساسی فواصل گام بالقوه توسط خسرو مولانا در مقاله «نمودار احساسی فواصل» رسم شده است.

جدول شماره ۱: محاسبه نغمات بر اساس فرکانس هر نغمه با نت مبنای دوی میانی معادل ۲۶۱. ۶۳ هرتز 

جدول شماره ۲: فرکانس نغمه مبنا و دیگر نغمات و فاصله بین هریک از نغمه مبنا

نمودار احساسی فواصل گام بالقوه صفی الدین اُرمَوی

عبدالقادر مَراغی (۸۳۸-۷۵۴ ه. ق)
آخرین موسیقیدان مکتب منتظمیه و پیرو و منتقد آراء صفی الدین است و برموسیقی عثمانی بسیار تاثیر گذاشته است. دوران حیات عبدالقادر مقارن با حمله تیمور بود با یورش تیمور و فتح آذربایجان و بغداد توسط او عبدالقادر مانند دیگر هنرمندان به سمرقند پایتخت تیموریان منتقل شد. پیش‌تر در مقاله ای با عنوان «ساختارگام بالقوه در موسیقی دوران تیموری» نوشته هومان اسعدی در خصوص شیوه های مختلف دستان بندی در رسالات عبدالقادر مراغی ارائه شده است که منجر به شکل گیری سه گام بالقوه می‌شود. «گامی تحت عنوان گام بالقوه ی «صفی الدین دو۷» نیز توسط خسرو مولانا (مجموعه درس‌گفتارها و پژوهش‌های انتشار نیافته) ارائه شده که عنوان گام بالقوه ی «مراغی دو۷» به دلیل شباهت این دو گام به یکدیگر مورد استفاده قرارگرفته است» (اسعدی ۱۳۸۱).

تنها تفاوت آن با گام بالقوه صفی الدین تنها در نغمه یز می‌باشد (۱۱۷۶ سِنت موسیقایی نغمه یز گام بالقوه صفی‌الدین و نغمه یز در گام بالقوه عبدالقادر برابر با ۱۱۱۰ سِنت موسیقایی است. مابقی نغمات در هر دو گام بالقوه یکسان هستند.)

جدول شماره ۱: فرکانس نغمه مبنا و دیگر نغمات و فاصله بین هریک از نغمه مبنا

نمودار احساسی فواصل گام بالقوه عبدالقادر مَراغی با عنوان «دوهفت»

مکتب دستگاهی ایران با گام بالقوه­ علینقی وزیری بر روی ساز تار معرفی و محاسبه شده است.