گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

آسیب شناسیِ کاربرد نت در موسیقی کلاسیک ایرانی (۱۱)

در اینجا گذشته از حالت و جنس اجرا، به کشش های از پیش تعیین شده نظر داریم. شاید گروهی گمان کنند که دو نوازنده صاحب تکنیک و ماهر می توانند یک قطعه موسیقی را با کشش های یکسان اجرا کنند. اما چنین امری محال است و این نه به دلیل عدم توانایی نوازندگان در تشخیص کشش ها، که به دلیل جوهر اجرای موسیقی است، و هر فعالیت دیگر بشری که روح و حس آدمی در آن دخالت دارد، که هرگز مکانیکی و یکسان نیست.

هر شنونده فرق بین موسیقیِ اجرا شده به وسیله یک ساز (مثلاً یک ویولن) و اجرای همان موسیقی به وسیله چند ساز از همان نوع را (مثلاً پنج ویولن) تشخیص می دهد حتی اگر اولی با شدتی پنج برابر دومی به گوش برسد؛ چرا که تقریباً هیچگاه و در هیچ نتی آن چند نوازنده دقیقاً هم زمان ساز خود را به صدا در نمی آورند و این تأخیر و تقدمِ بسیار اندک در اجرا، حجمی را به وجود می آورد که بیانگر اجرای چند ساز به صورت گروهی است. مسائلی از این دست را نمی توان با تکامل خط یا نت و ابداع علائم و نشانه های جدید و رساتر برطرف کرد. همان طور که گفته شد، در ذات و جوهر موسیقی چیزی هست که هیچگاه مکتوب نمی شود و آن حس و روح و حالت آدمی است‌‌» (تهماسبی۱۳۷۴، ۳۱۷).

خصوصیات موسیقی کلاسیک ایرانی (درون موسیقایی)
در ابتدای بحث باید به تفکیکی از انواع موسیقی بپردازیم. انواعی که هر یک حاوی مشخصات و ویژگی-هایی است که آنها را از هم متمایز می نماید: ۱- موسیقی کلاسیک یا عالمانه(هنری، جدی، سنتی) ۲- موسیقی مردمی(فولکلُر، روستایی) ۳- موسیقی مردم پسند (پاپیولار) ۴- موسیقی تلفیقی.

‌‌«در ایران امروز با چهار نوع اصلی موسیقی مواجه هستیم که شامل ردیف دستگاهی، موسیقی های نواحی، موسیقی پاپ و موسیقی کلاسیک غربی ا ست. سهم هرکدام از چهار نوع اصلی ذکر شده در فرهنگ سازی ایران متفاوت است‌‌» (درویشی/۱۳۸۲، ۵۶).

«جریان های تلفیقی امروزه گسترده ترین جریان های موجود در موسیقی ایران هستند و آن قدر متنوع اند که به دشواری می توان آنها را طبقه بندی کرد و یا برشمرد. این جریان ها طیف بسیار گسترده ای را، از نمونه های جدی موسیقی گرفته تا نمونه های پاپ و بسیار عامه پسند، در بر می گیرد و وجه اشتراک نمونه های کاملاً متفاوت این طیف، وجود پدیده و جریان تلفیق است‌‌» (درویشی/۱۳۸۲، ۵۷).

• موسیقی دستگاهی ایرانی از نوع موسیقی کلاسیک اقوم ایرانی است که حداقل با استناد به مدارک موجود سابقه آنرا می توان از اوایل دوره قاجار تاکنون، یعنی چیزی حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ سال، دانست که در فرهنگ شهری ایران با مختصات ویژه خود پدید آمده و به رشد و بالندگی ادامه داده است. ارتباط این نوع از موسیقی را به طور کامل و در همه زمینه هابه موسیقی قبل از آن، یعنی دوره صفویه و قبل تر، نمی توان اثبات کرد.

گرچه این موسیقی به صورت یک دفعه در مکان و زمان مشخصی پدید نیامده و مشخصاً حاوی مواد بسیاری از موسیقی قبل از خود است،
ولیکن تفاوت های فاحشی با موسیقی قبل از تاریخ مذکور دارد. ساده ترین تفاوتی که به ذهن می رسد، ارائه موسیقی در قدیم به شیوه مقامی و شیوه دستگاهی در موسیقی کنونی ایران است. برشمردن موارد ارتباط و اختلاف این موسیقی با موسیقی قدیم ایران در این مقال نمی-گنجد. در نتیجه بهتر است مختصات آنچه اکنون در دست داریم را بیشتر بررسی نماییم.

هادی سپهری

هادی سپهری

متولد ۱۳۵۶ تهران
فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشگاه هنرهای زیبا اتنوموزیکولوگ و نوازنده تار، سه تار، دیوان، دف و تنبک

۱ نظر

بیشتر بحث شده است