گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk


دانستیم ارکستر ها از کجا پدید آمدند و چطور در طول تاریخ پیچیده تر و بزرگتر شدند، چگونه آنها را تقسیم بندی می کنیم همچنین بحث کردیم که ارکسترهای متوسط و کوچک چه ویژگی هایی را دارند؛ در ادامه تعریف ارکستر همانطور که گفته شد میتوانیم انواع مختلفی از تقسیم بندیها را برای سازها یا نوازندگان ارکستر داشته باشیم که یکی ازاین تقسیم بندی ها روی تعداد افراد گروه بود و به ترتیب صعودی، این صورت بیان می شد: ۱- موسیقی مجلسی، ۲- ارکستر زهی، ۳- ارکستر مجلسی و ۴- ارکستر سمفونیک که این تعریف مانند بسیاری از تعاریف به یک نقطه ختم نمیشود و میتوانیم گروههای سازی و آوازی بزرگتر از ارکسترهای سمفونیک را نیز داشته باشیم که در این مقاله تا تعریف بخش سمفونیک پیش خواهیم رفت؛ در این قسمت سعی میکنم تعریف آثار مجلسی را به صورتی جامع داشته باشم.

۱- موسیقی مجلسی (chamber music)

موسیقی مجلسی کوچکترین گروه در سری آثار مجلسی است و شامل سولو و دوئت، تریو، کوارتت و کوینتت و کلآ گروههای زیر نه نفر می باشد. در بعضی موارد سولو و دوئت ها باز به گروههای مجزایی به نام تک نفره و دونفره تقسیم میشود و میتوانند در ترتیب فوق در قبل از موسیقی مجلسی ذکر شوند. از دیگر مشخصه های موسیقی مجلسی این است که کلآ موسیقی مجلسی در مقایسه با دیگر گروههای ارکستری از بافتی شفافتر و سبکتر برخوردار بوده و بیشتر در آن آهنگساز سعی در ارائه یک اثر ساده و جذاب دارد تا خلق یک اثر هنری پیچیده و تکنیکی.

عمومی ترین ترکیب در موسیقی مجلسی که از نظر کمی آهنگسازان زیادی در آن به خلق آثار خود پرداخته اند، کوارتت زهی (String Quartet) است که شامل دو ویلن، یک ویلا و یک ویلن سل میباشد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید کوارتت زهی در دورانی تکامل یافت که فن و آداب گفتگو جزو هنرهای ظریف و مهم شمرده میشد و این نکته ای است که با آن میتوانیم به اهمیت تک نوازی و داشتن گفتگوهای متقابل سازی و کلآ توانمندی اعضای ارکسترهای کوچک مجلسی اشاره کنیم.

از دیگر ترکیبات مهم برای موسیقی مجلسی تریو پیانو (Piano Trio) است که البته انتظار می رود این نام را به اشتباه ترکیبی از سه پیانو برداشت نکنید چرا که منظور از تریو پیانو، یک پیانو بعلاوه یک ویلن و یک ویلن سل بوده که خلق آهنگ در آن بواقع یکی از جذابترین بخشها در موسیقی کلاسیک است.

در ادامه ترکیبات و سازبندی های مهم برای این شاخه از کوینتت یا ترکیب پنج تایی از سازهای بادی ( Woodwind quintet) می توان نام برد که فلوت، ابوا، کلارینت، هورن و باسون را شامل میشود و همچنین کوینتت برنجی ( سازهای برنجی ( Brass quintet) که از دو ترومپت به همراهی یک هورن و یک ترومبون و یک توبا تشکیل میشود؛ کوارتت ساکسیفون (Saxophone quartet) از دیگر ترکیات سازی قابل ذکر بعد از این گروهها برای موسیقی مجلسی است که ترکیبی از سوپرانو، آلتو، تنور و باریتون ساکسیفون است.

در نهایت برای تکمیل معرفی گروههای معروف در سری کارهای موسیقی مجلسی باید به دوئت (Duet) اشاره کرد که شامل سازهای زهی یا بادی است و با یک نگاه کلی میتوان قطعات تنظیم شده برای آن را سبکتر از نظر تکنیکی نسبت به دیگر گروهها دانست به طوری که معمولآ از دوئت ها در بخش آموزش هم میتوان استفاده کرد؛ در این میان اغلب نت نگاری ها را برای دوئت میتوان در سونات ویلن (violin sonata) یافت که برای پیانو و ویلن تنظیم می شود.

۲- ارکستر زهی (String Orchestra)

یکی از بهترین و زیباترین نمونه های آثار ارکستر مجلسی که از نظر کمی نیز کارهای زیادی هم در از آن میتوانیم پیدا کنیم، ارکستر سازهای زهی یا به اختصار ارکستر زهی است. در حقیقت در بین آثاری که برای ارکستر های مجلسی خلق شده اند، از نظر زیبایی و شاهکارهایی که ارائه برای آن ارائه شده، معمولآ ارکسترهای زهی در ابتدا ذکر می شود و در واقع هم جایگاهی ممتاز در بین آثار موسیقی چه از لحاظ فنی و چه زیبایی و غنای هنری را داراست؛ این گروه با داشتن قدرت رنگ آمیزی بالا در قطعه و توانایی خلق اثر چه به صورت یک اثر مونوفونیک بسیار ساده خطی تا پیچیده ترین و سنگین ترین نوع پولی فونی، میتوانند به صورتی زیبا در قطعه خودنمایی کند.


ارکستر زهی که از خانواده ویولون تشکیل شده است

اساس چیدمان ارکستری در ارکستر سازهای زهی تا حدودی شبیه به بخش زهی در ارکستر سمفونیک است به این صورت که ویلن اول در گوشه پایین سمت چپ، در بالای آن ویلن دوم و در کنار ایشان ویلا و در پایین سمت راست ویلن سل و کنترباس جا دارد.

اگر مایل بودید از تعداد کمی اعضای هر کدام از بخشها اطلاع داشته باشید، جدول زیر از نمونه ای از ترکیبات خوب برای یک ارکستر زهی است که اجرای آن معمول است و توصیه می شود:

ویولون اول ویلن دوم ویولا ویولنسل کنترباس تعداد کل نوازندگان
۶ ۴ ۳ ۲ ۱ ۱۶
۸ ۶ ۴ ۳ ۲ ۲۳
۱۰ ۸ ۶ ۵ ۴ ۳۳

توجه داشته باشید برای معرفی چیدمان های ارکستری، معمولآ اسکلت بندی متداول بیان می شود، اما این امر به هیج عنوان مترادف با گرفتن آزادی عمل از آهنگساز نبوده و خالق اثر می تواند برحسب مورد سازهایی را به آن بیفزاید یا هر نوع تغییر دیگری را روی آن داشته باشد.

۳- ارکستر مجلسی ( Chamber Orchestra )

ارکستر مجلسی در زمره گروههای ارکستر بزرگ – اما نه به بزرگی سمفونیک – قرار میگیرد و جزو گروههای قدرتمند و در عین حال کم هزینه تر نسبت به ارکستر سمفونیک بحساب می آید. یک ارکستر مجلسی از تجمع دسته های کوچک سازی در کنار هم درست شده و گویی یک ارکستر سمفونیک مختصر و ساده است.

نکته ای که در اینجا ضروری به نظر میرسد این است که برای خلق یک اثر مجلسی نباید این طور برداشت کنید که الزامآ یک گروه خاص کوچک ارکستری را در واحد زمانی در اختیار دارید و منحصرآ باید روی آن تک گروه ارائه اثر داشته باشید؛ اگرچه معمولآ یک گروه به صورت اخص قطعه ای را اجرا میکند اما مواردی هم میتوانیم داشته باشیم که ترکیب چند گروه با هم روی یک قطعه کار کنند و در واقع می توان گروهی از تلفیق چند گروه موسیقی مجلسی هم پدید آورد در یک زمان روی آنها با هم اجرای اثر داشت.


ارکستر مجلسی که غیر از خانواده ویولون

میتواند سازهای بادی هم داشته باشد

همچنین در ساخت موسیقی تان میتوانید تغییراتی اعمال کنید به این صورت که جای بعضی سازها را با سازهای متناسب با آن عوض کنید؛ مثلآ در یک تریو پیانو به جای ویلن از کلارینت استفاده کنید و تکنیکهای ویلن را به نحوی در کلارینت بازسازی کنید و یا دیگر تغییرات که باید با اشراف کامل به اصول آهنگسازی انجام شوند.

باید یا آور شد که خود آهنگسازی برای مجلسی بسیار سنگین است و نیازمند آهنگسازی بواقع توانا و مسلط به این فن میباشد با این توصیفات بدیهی بنظر میرسد که تلفیق گروههای مجلسی این هنر را بمراتب با پیچیدگی ها و سختی های بیشتری همراه کند.

اما برای اینکه بتوانید یک ارکستر را از لحاظ شنیداری تحلیل کنید باید طرز صحیح شنیدن نیز آشنا باشید: از آنجایی که گفته شد هر کدام از سازها یک نقش پایه ای برای خودش ارائه می دهد لذا برای گوش دادن اصولی باید در ابتدا سعی کنید تا آنجا که می توانید به تفکیک صدا ها بپردازید و روی هر کدام از آنها به صورت جداگانه فوکوس کنید و جزء جزء دانسته های موسیقی تان را در آن وارد کنید بعد از آنالیز قطعات تا آخرین حد ممکن برای تک تک صداها، سعی کنید تغاوتها و شباهتهای میان این بخشها را تشخیص داده و به قطعه به صورت کلی و اصطلاحآ از بالا نگاه کنید و سپس و در مرحله اخر از تلفیق بخش اول (آنالیز قطعه) و سوم (نگرش کلی)، کل ارکستر را تحلیل کنید. مطمئنآ با شنیدن آثار مختلف و البته کارهای اصولی و بالاتر بردن دانسته های تئوری و حس شنیداری میتوانید این قسمت را تقویت کنید.

منابع و مراجع :

site:

library. thinkquest. org

philharmonia. co. uk

en. wikipedia. org

composerplanet. com

mathcs. duq. edu

naxos. com

artofthestates. org

کتاب :

چگونه از موسیقی لذت ببریم – زیگموند اسپارت / پرویز منصوری

دایره المعارف موسیقی کلاسیک -پیتر گامون / مه یار افشار

اطلاعات جامع موسیقی -بهرام نفری

ملیحه شیدایی فر

ملیحه شیدایی فر

دیدگاه ها ۶

بیشتر بحث شده است