برای فخر ملک پیانوی ایرانی (۱)

درباره فخری ملک پور

بانوی هنرمند، فخری ملک پور (مدرس) یکی از نمونه‌های عالی برای مفهوم «مکتبداری» در موسیقی کلاسیک ایرانی است. همین موضوع قدر و مرتبه ایشان را بسی بالاتر از یک نوازنده دانا و با احساس ترسیم می‌کند. از چندین جهت، مقام ایشان در موسیقی کلاسیک ایرانی، ممتاز و متمایز از دیگر کسانی است که در ساز تخصصی خود، عمر صرف کرده و برحسب استعدادشان به مقامی رسیده اند.‌ اگر بخواهیم این مقام والا را در فشرده‌ترین عبارت خلاصه کنیم حاصلش همین چند کلمه است: مسئولیت فرهنگی و انسانی.

اما حاصل عمری هشتاد و پنج ساله، آن هم با هفتاد و چند سال سابقه حضور در موسیقی، در این کلام فشرده، فهمیده نخواهد شد. نگارنده در این یادداشت مختصر که از سر ارادتی بوده و نه برحسب لیاقتی (که نداشته‌ام)، سعی دارد فهرست وار، تعدادی از این خصوصیات را که وجود گوهرین بانو ملک‌پور را معرفی می‌کنند، توضیح دهد. امیدوارم کاستی‌های ذهن و زبان این کمترین ارادتمندشان را ببخشند و نادیده بگیرند.

بانو ملک پور از «استاد دیده‌ترین» هنرمندان هستند. تنها سایه رفیع استاد مرتضی محجوبی بالای سر ایشان نبوده است.‌ منظومه درخشانی از نام‌های بلند و جاویدان در محیط پرورش و آموزششان حضور داشته‌اند: عبدالحسین شهنازی، حسین تهرانی، احمد عبادی، ادیب خوانساری، رهی معیری و… خلاصه، یک نسل طلایی از بزرگ‌ترین هنرمندان، معلمان ذوق و استعداد ایشان بوده‌اند.‌

چنین فرصتی در آن زمان هم برای هر کسی وجود نداشت و امروز… امروز فقط می‌توان آن را جزو آرزوهای محال قلمداد کرد. پدر هنرشناس ایشان، شادروان ذبیح‌الله ملک‌پور از هیچ امکانی برای پرورش چنین ذوق لطیف و گیرایی فرو‌گذار نکرده و غیر از موسیقی، در سایر زمینه‌های ادبی و فرهنگی نیز بهترین استادان زمان را به خدمت گرفته بودند: از خوشنویسی تا شعر و ادب و از جغرافیا و تاریخ تا زبان آموزی. بانو ملک پور سال‌های آغازین عمر را در غنی‌ترین محیط ممکن گذرانده و به بهترین نحو آموزش دیده‌اند.

بانو ملک‌پور، ثمره همه آموخته‌هایشان را در نوازندگی پیانوی ایرانی به شیوه استاد محجوبی به کار گرفته‌اند: لطافت زخمه‌های سه تار؛ شیرینی هنر ضربی خوانی و تنبک نوازی، کشش‌ها و حالات زیبای هنر آواز ایرانی؛ شعرشناسی؛ همه و همه، در نوازندگی پراحساس خانم ملک‌پور، قابل شناسایی‌اند. اصولاً هنر نوازندگی پیانوی ایرانی به ردیف شناسی و نواختن یک ساز اصیل ایرانی (بویژه سه تار) بسیار وابسته است و شخص استاد محجوبی نیز چنین مسیری را در اوایل عمر پیموده بودند و به شاگردان مستعدشان نیز سفارش می‌کردند.

بانو ملک‌پور عزیز، در تمام این هفتاد و چند سال نوازندگی پیانو وفاداری تام و تمام خود را به اصول و فنون و ظرایف روش استادشان، مرتضی خان محجوبی حفظ کرده و از تجربه گرایی‌های بی‌قاعده و از دخل و تصرف‌های دلبخواهی در آموزش‌های استادشان پرهیز داشته‌اند. یکی از مهم‌ترین شاخص‌های هنرمند کلاسیک، همین است: اصرار بر حفظ دقیق چارچوب‌ها و پرورش احساس آزاد در محدوده آن، که هنرمند مستعد را در آن واحد، هم اصیل و هم خلاق تربیت می‌کند.‌ پای‌بندی ایشان به روش استادشان، در لحظه لحظه اجرایشان معلوم است ولی تفاوت‌های شخصی و احساسی هردو نفر نیز مشخص است.‌ باید اذعان کرد که تا امروز هیچ‌کدام از شاگردان خانم ملک‌پور، نتوانسته‌اند در حد و حدود استادشان، این حد از اصالت و فردیت را عملاً نشان بدهند و می‌توان گفت هنوز هم شباهت ظاهری و باطنی اجرای بانو ملک‌پور به اجراهای استاد محجوبی، بیش از همه افرادی است که می‌شناسیم.