صبای آموزگار (۱)

تحولات اجتماعی ماندگار، هم آنها که در بستر فرهنگ اصیل یک جامعه شکل می گیرند، آفرینش خود را بیشتر مدیون نوع تفکر راهبرانشان هستند تا تنش های ناشی از هیجانات اجتماعی. یکصد و هفت سال پیش چنین تحولاتی در لایه های روشنفکری جامعه ی ایرانی رخ داد که همچون شهابی زود گذر اما روشنگر و به یاد ماندنی بود. انقلاب مشروطه هرچند با انگیزه ی ایجاد اصلاحات در ساختار سیاسی کشور پا به عرصه وجود گذاشته بود، لیکن بیشترین تاثیرات خود را در حوزه فرهنگ، هنر و ادبیات بر جای گذاشت و در هر یک از این عرصه ها نوابغی بی نظیر به تاریخ ایران تحویل داد که هنرمندان، ادیبان و اهالی فرهنگِ راستینِ امروز نیز به عنوان نسل های منبعث از همان تفکرات، مدیون و دانش آموخته ی آن تحولات بنیادی هستند.

تاثیرات این تحولات اجتماعی در عرصه ی موسیقی ایران به اندازه ایست که میتوان از آن با عنوان رنسانس موسیقی ایرانی یاد کرد. سر منشاءِ این جهش، تاسیس مدرسه ی موسیقی توسط استاد علینقی وزیری در سال ۱۳۰۲ بود. موسیقی ایرانی که تا قبل از ظهور استاد وزیری به صورت غیر آکادمیک و به روش سینه به سینه از نسلی به نسلی منتقل می شد، حالا به ثبت علمی ردیف های موسیقی، ایجاد ارکسترهای متعدد و در نهایت به جهانی شدن می اندیشید.

نگارش و تدوین تئوری موسیقی کلاسیک ایرانی با زبان علمی روزِ دنیای موسیقی، هرچند در برخی از مباحث فنی نیازمند اصلاحاتی علمی باشد، لیکن به عنوان اولین و جامع ترین رساله ی موسیقی ایران پس از چند قرن سکوت در عرصه ی موسیقی علمی کشور، تاثیراتی انکار ناپذیر در تحولات موسیقی پس از خود داشت.

مدرسه ی موسیقی استاد وزیری اساتید بزرگی را به جامعه ی موسیقی هدیه کرد که هر کدام به تنهائی منشاءِ تاثیراتی مهم در حوزه تخصصی خود گردیدند و باز هر کدام با تربیت شاگردانی بسیار، نسلهای موسیقی پس از خود را پایه ریزی کردند.

شاید بهترین خبری که ابوالقاسم خان کمال السلطنه و خانم آمنه رئیس در عمر خود شنیده بودند را در روز چهاردهم فروردین ۱۲۸۲ به آنها داده شده باشد. تولد پسری که نامش را ابوالحسن گذاشتند و بیش از آنکه فرزندی برای پدر و مادرش باشد فرزند خلف موسیقی کشورش شد. ابوالحسن صبا بی شک یکی از بزرگترین شاگردان مدرسه ی موسیقی استاد وزیری بود که سالها و بلکه لحظه های عمر خود را در پی ارتقاءِ موسیقی ایران هزینه کرد.

ابوالقاسم خان کمال السلطنه (پدر صبا) پزشک بود و امرار معاش او از طریق اداره ی داروخانه ای در حوالی خیابان ظهیرالاسلام نزدیک منزلش تامین میشد. او از نوادگان فتحعلی خان، متخلص به صبا و ملقب به ملک الشعرا بود که خود نیز گاه شعر می سرود و دستی به ساز داشت.