گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

صفحه های گمشده موسیقی مشروطه

عارف قزوینی در جمع نظامیان مشروطه‌خواه

هیچ شاخصه بخصوصی از موسیقی این دوره نداریم و اگر برخی سرود را مربوط به این زمان می دانند باید گفت که سرود متعلق به زمانی خیلی قبل تر از مشروطه است، حتی تصنیف ملی نیز با عارف شروع می شود نه مشروطه. اولین ارکسترهای تک صدایی تنها در دوره مشروطه بروز پیداکردند که معمولا آهنگساز و سراینده شعر یک نفر بوده است و در محل های عمومی همانند پارک ها اجرا می شده، اما متاسفانه ما از دوره مشروطه هیچ سند شنیداری و صفحه ای نداریم که بتوانیم درباره آن صحبت کنیم.

تمامی سازهایی که هم اکنون در موسیقی ایرانی نواخته می شوند هم در دروه مشروطه وجود داشتند به غیر از نی و سنتور، چرا که نوازنده سنتور بسیار کم بود و اگر هم بود به سختی این ساز کوک می شد، نی نیز که اصلا نبود چرا که این ساز با کسایی وارد موسیقی ایران شد.

ساز پیانو و ویلون به واسطه خوش صدا بودنشان بسیار در موسیقی مشروطه کاربرد داشته اند. همچنین می توان به عارف، دوامی و اقبال آذر به عنوان خوانندگان این دوره اشاره کرد. در واقع این سه نفر بودند که برای مشروطیت موسیقی خوانده اند.

موسیقی این دوره شانسی برای ضبط شدن نداشته است و حتی آثاری که قمرالملوک وزیری ضبط کرده هم متعلق به دوره رضاخان است، نه مشروطه یا آثاری از عارف که با شعر سیاسی همراه شده باشد نیز وجود ندارد و هر آنچه هست اشعار اجتماعی است. تنها سند باقیمانده از موسیقی دوره مشروطه چند عکس است که از ارکسترها گرفته شده و این خود گواه حضور پررنگ موسیقی ارکسترال از نوع تک صدایی در آن دوران است.

***

انقلاب مشروطه‌ی ایران در قرن سیزدهم هجری برای براندازی حکومت استبدادی پدید آمد و با امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه قاجار به پیروزی رسید. مظفرالدین شاه در برابر خواست مردم تسلیم شد، عین الدوله را کنار گذاشت و در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ هجری شمسی، فرمان مشروطیت را امضاء کرد. پس از مدت کوتاهی، شاه قانون انتخابات را امضا کرد و نخستین انتخابات سراسری در ایران برگزار شد. پس از گشایش نخستین دوره ی مجلس که مجلس شورای ملی نام گرفت، قانون اساسی نوشته شد و شاه آن را امضاء کرد.

مظفرالدین شاه مدت کوتاهی پس از امضای قانون اساسی فوت کرد و سلطنت به فرزندش محمدعلی شاه رسید که نظام سلطنت مشروطه را باور نداشت و خواهان حکومت مطلقه بود. لیاخوف روسی به دستور او مجلس را به توپ بست، گروهی از آزادی خواهان و روزنامه نگاران، از جمله میرزا جهان گیر شیرازی مدیر روزنامه ی صوراسرافیل، به دار آویخته شدند و سیدمحمد طباطبایی و سید عبد‌الله بهبهانی را تبعید کردند. این دوره، که بیش از یک سال طول نکشید، به استبداد صغیر (کوچک) مشهور است.

محمدعلی شاه با قیام های مردمی رو به رو شد. آذربایجانی ها پیش از همه واکنش نشان دادند. در تبریز ستارخان و باقرخان با همکاری گروهی از بزرگان شهر قیام مردمی را سازمان دهی کردند. عین الدوله به فرمان شاه شهر را محاصره کرد. محاصره یازده ماه طول کشید، اما مردم به وجود قحطی از قیام خود دست برنداشتند. این مقاومت، آزادی خواهان شهرهای دیگر را به قیام و پایداری فراخواند. آزادی خواهان گیلان قزوین را تصرف کردند و به طرف تهران حرکت کردند. آزادی خواهان اصفهان نیز به رهبری سردار اسعد به تهران وارد شدند. محمدعلی شاه به سفارت روسیه پناهنده شد و مشروطه خواهان اداره کشور را برعهده گرفتند.

علیرضا میرعلینقی

علیرضا میرعلی نقی

علیرضا میرعلینقی متولد ۱۳۴۵ در تهران
روزنامه‌نگار، پژوهشگر موسیقی و منتقد هنری

۱ نظر

  • “تمامی سازهایی که هم اکنون در موسیقی ایرانی نواخته می شوند هم در دروه مشروطه وجود داشتند به غیر از نی و سنتور، چرا که نوازنده سنتور بسیار کم بود و اگر هم بود به سختی این ساز کوک می شد، نی نیز که اصلا نبود چرا که این ساز با کسایی وارد موسیقی ایران شد.”
    کلمه به کلمه این پاراگراف غلط هست.
    تمامی سازهای امروز موسیقی ایران در مشروطه بوده؟ عود؟ قیچک؟ رباب؟
    اگر معیار تعداد نوازنده است، چندنفر نوازنده کمانچه داشتیم در اون برهه؟ پس کمانچه هم نبوده؟؟ با این حساب اگر تار، سنتور، نی، کمانچه و تنبک رو سازهای اصلی موسیقی بگیریم (که شخصا موافقش نیستم)، پس دوره مشروطه اصلا موسیقی نداشتیم، تار داشتیم!!
    نی با حسن کسایی وارد موسیقی ایران شد؟؟؟؟؟

بیشتر بحث شده است