گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

یادآوری های پیرامون بررسی سه شیوه هنر تک نوازی
در موسیقی ایرانی، پژوهش مجید کیانی (۴)

در این مورد که غزلهای حافظ همان اشعار خواجوی کرمانی هستند اما با اندکی تغییر چیزی نمی گویم چرا که عاقلان دانند. اما خود پژوهشگر هم در چند سطر بعد در مورد «تغییر اندک» شک کرده و چرخشی جدید به «پژوهش» داده است: «حافظ تنها یک کلمه را “تغییر” نداده بلکه با جایگزین کردن آن توسط “واژه مناسب” اساس آن اشعار را در بافت، ساخت، شکل، موسیقی متن، تصویرسازی، عاطفه، تخیل و خلاصه محتوی، دگرگون کرده و شاهکاری بی نظیر آفریده است» (۲) (ص ۵۶).

هنری که اینگونه در فرم و محتوا دگرگون شود که دیگر با «تغییر اندک» قابل توجیه نیست. پژوهشگر در چند سطر بعد در رابطه با خلاقیت و «هنرمند واقعی» حتی ارتباط با سنت و میراث گذشتگان را هم لازم نمی داند:

«هنرمند واقعی می تواند از هیچ نیز همه چیز بیافریند، در حالی که بی هنر از همه چیز هیچ چیز هم نمی تواند ساخت» (ص ۵۶).

از این چرخش ها پیدا است که پژوهشگر در کار «شناخت» موفق نیست و بین دو قطب «سنت» و «خلاقیت» در نوسان است، هم می خواهد حافظ سنت ها و میراث گذشتگان باشد و هم می خواهد حافظ وار «فلک را سقف بشکافد و طرحی نو دراندازد».

بررسی دقیق جزوه که با انشای مغشوش و نارسای «نویسنده جوانی» تدوین یافته راه به جایی نمی برد. بهتر است با یادآوری چند موضوع اساسی به مطالب مطرح شده بپردازم:

اول: پژوهش چیست و پژوهشگر کیست؟

دوم: شیوه های تک نوازی در موسیقی ایرانی

سوم: پیکار کهنه و نو و نقش سنت و خلاقیت

چهارم: اشاره ای به نقش فرهنگ غرب

پژوهش چیست و پژوهشگر کیست؟

پژوهش به معنی «بررسی جست و جوی علمی» آمده است. بررسی و جست و جوی علمی به دو وسیله مهم و اساسی نیاز دارد یکی منابع، مآخذ و مدارکی است که در آنها بررسی و جست و جو می شود و دیگری متد یا روشی است که بررسی و جست و جوی مطابق با آن انجام می گیرد. روشهای پژوهش در اغلب موارد، شناخته و تدوین شده اند و البته هر پژوهشگر، می تواند روشی خاص خود اختیار کند. در هر حال در پژوهش، هم فهرست منابع و مدارک و مآخذی که مورد استفاده و بررسی قرار گرفته اند آورده می شود و هم روش پژوهش به اطلاع خواننده می رسد، تا او بتواند پا به پای پژوهشگر به درک مطلب دست یابد. نتیجه یک پژوهش در آغاز کار مجهول است و پژوهشگر باید اساساً و کاملاً بدون نظر شخصی و یا عقیدتی و فقط براساس متد و روش پژوهش نکته مجهول را معلوم نماید. بنابراین اظهار نظر در موضوع ها و مسائل و یا نقد و بررسی، هیچ یک در مقوله پژوهش نمی گنجند و البته هر یک جای خود دارند. در «بررسی سه شیوه» پژوهش در منابع و مدارک انجام نگرفته بلکه در افکار، ساخته ها و پرداخته های خود پژوهشگر.

منابع و توضیحات

۲- لازم به تذکر است که پژوهشگر محترم از رابطه هنری خواجوی کرمانی و حافظ شیرازی و مقایسه آن با موسیقی به نفع خود که ردیف میرزا عبدالله را با «اندکی تغییر» نواخته اند، استفاده کرده و به این ترتیب نقش و مرتبت حافظ را به خود و نقش خواجو را به میرزا عبدالله واگذار نموده و با اشاره به ایراداتی که به ایشان وارد است چنین آورده اند: «امروز هیچ کس حافظ را (که مقلد خواجو فرض شده) را با عناوینی چون مقلد، دنباله روی گذشتگان سنت گرای غیرخلاق و عناوینی از این دست نمی شناسد.» بنابراین پژوهشگر نیز مانند حافظ، از تهمت هایی «از این دست» مبرا هستند. (آفرین بر نظر پاک خطا پوشش باد) علاوه بر این از «آن اشعار» و آن «واژه مناسب» نمونه ای داده نشده اما در مورد رابطه شعر خواجو با شعر حافظ، نگاه کنید به مقدمه پژمان بختیاری بر دیوان حافظ (چاپ نهم ۱۳۶۲، انتشارات امیرکبیر) ص ۴۴ تا ۴۶ که نگاهی کاملاً متفاوت به این موضوع دارد.

خسرو جعفرزاده

خسرو جعفرزاده

متولد ۱۳۲۰ همدان – ۱۳۹۸ وین
موزیکولوگ و معمار
khdjzadeh@gmail.com

۱ نظر

بیشتر بحث شده است