علیرضا میرعلی نقی
غلامحسین بیکجه خانی (بیگجه خانی)، استاد زبردست تارنوازی در مکتب تبریز در ۱۲۹۷ ش در تبریز متولد شد. از شش سالگی نزد پدرش حسینقلی خان به آموختن تار پرداخت و در پی مرگ پدر در ۱۳۱۰ ش، نزد شاگرد مشهور پدرش، رضاقلی خان زابلی آذر، به شاگردی پرداخت.
سبک اجرای بیکجه خانی در نوازندگی توجه استادان بزرگی چون «میرعلی عسگر صادق الوعد» و «ابوالحسن اقبال آذر قزوینی» را جلب کرد، و او توانست از محضر آن استادان، اطلاعات قابل توجه و مفیدی در بابِ ردیفِ آوازی، همراهی آواز با ساز، ضربی خوانی و تصنیف خوانی کسب کند (صارمی ۱۳۶۸، ص ۴۹). اثرپذیری او بخصوص از «اقبال آذر» و معلومات ردیفی وی برجسته تر می نماید.
بیکجه خانی همزمان با تأسیس رادیو تبریز در اوایل دهه ۱۳۲۰ ش، همکاری خود را با آن آغاز کرد و مدتها سرپرست ارکستر رادیو تبریز بود و اجراهای او علاوه بر رادیو تبریز، از رادیو ایران (در تهران) نیز سالها پخش می شد (ستایشگر ۱۳۷۶).
در اوایل دهه ۱۳۵۰ ش، به دعوت استاد نورعلی خان برومند، برای تدریس در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی به تهران آمد، اما اندکی بعد به تبریز بازگشت (صارمی، همانجا). در ۱۳۶۳ ش، به دعوت محمّدرضا لطفی، نوازنده و از بنیانگذاران کانون فرهنگی هنری چاووش، به تهران آمد و به تدریس ردیف موسیقی ایران و انتقال فنون و ظرایف نوازندگی تار پرداخت. همزمان کنسرتهایی نیز برگزار کرد.
از بیکجه خانی صفحه ای باقی نمانده است و او نتوانست همپای استادان تارنوازِ هم نسل خود در سالهای دو دهه نخستِ قرن اخیر صفحه ای پر کند. آثاری هم که از او مانده، غیر از یک مورد (تارنوازی در نوار «بیداد»، ۱۳۶۴ ش) که انتشار رسمی یافت، از ضبطهای خانگی، غیررسمی و غیراستودیویی هستند. از بیکجه خانی، شاگرد شناخته شده ای برجا نمانده است.
تارنوازی غلامحسین بیکجه خانی را بشنوید
بیکجه خانی یک تارنوازِ ردیف دانِ سنتیِ نسل خود و در رده نی داود و علی اکبر شهنازی بود. برخی او را در هنر تارنوازی «مکتب تبریز» همپایه آقاحسینقلی خان فراهانی در تهران دانسته اند (عُذّاری ۱۳۵۲، ص ۱۰۹). امتیازات نوازندگیِ او نسبت به دیگر استادان همتایش برخاسته از مشخصه های جغرافیای فرهنگیِ مکتب او، تبریز، بود. برخی از این امتیازات عبارت اند از: ۱- پرده بندی و نسبت فواصل در سازِ او به گونه ای است که رنگ و لهجه موسیقی آذری را دارد، بدون اینکه منطبق با نظام فواصلِ خاص موسیقی مقامی آذری باشد. در حقیقت، زبان و واژگان ساز او آذری نیست، فارسیای است که لهجه ترکی آذری دارد. ۲- روندِ نغمگی در نوازندگیِ او، که بخصوص در اجراهایش با آواز اقبال آذر جلب توجه می کند. از بررسی دقیق همنوازیهای این دو استاد، که پنجاه سال با یکدیگر اختلاف سن داشتند، میتوان مواردی چند از ظرایف تغییر یافته در موسیقی دستگاهی صدسال اخیر را استخراج کرد.
غلامحسین بیکجه خانی به اخلاق پاک و سیره هنری شایسته شهرت داشت. وی در ۲۴ فروردین ۱۳۶۶ در تبریز درگذشت و در همان شهر به خاک سپرده شد (همانجا).
منابع
۱- علاوه بر اطلاعات شخصی مؤلف؛
۲- مهدی ستایشگر، واژه نامه موسیقی ایران زمین، ج ۳: نام نامه موسیقی ایران، تهران ۱۳۷۶ش؛
۳- جهانشاه صارمی، «یادی از استاد بیکجه خانی»، آدینه، ش ۳۴ (اردیبهشت ۱۳۶۸)؛
۴- محمدحسن عُذّاری، سرگذشت پنجاه ساله هنرمندان موسیقی ایرانی در آذربایجان، تبریز ۱۳۵۲ ش.
دانشنامه جهان اسلام
۱ نظر