گفتگوی هارمونیک
مقاله ای که پیش رو دارید، ترجمه ای از مقاله «مرغ سحر: نوازنده یهودی ایرانی در لس‌آنجلس» به قلم محسن محمدی است که رضوان صیاد برگردان آن را به زبان پارسی انجام داد است.
مرغ سحر: نوازنده یهودی ایرانی در لس‌آنجلس
در روز دوشنبه، ۲۶ شهریور سال ۱۳۶۳، ایرانیان از سراسر لس‌آنجلس برای رویدادی فوق‌العاده در تماشاخانه تاریخی ویلشایر ابل (Wilshire Ebell) گرد هم آمدند. پس از مهاجرت در سال ۱۳۵۷ و پنج سال کشمکش برای سکونت در کشوری جدید، مشتاق دیدار اجرای زنده و افسانه‌ای نوازنده‌ی ایرانی در لس آنجلس بودند؛ ستاره‌ای از دوره‌ی گرامافون که به ندرت اجرای زنده داشت. در این زمان به دلیل ماجرای اشغال سفارت آمریکا در ایران، رفتار آمریکایی‌ها با ایرانیان خصومت آمیز بود. در چنین شرایطی تماشای اجرایی زنده از نوازنده‌ای چیره‌دست که سبب گردهمایی ایرانیان و بالیدن به هویت ایرانی‌شان می‌شد، لحظه‌ای سراسر خوشحالی و افتخار بود. این استاد نوازنده کسی نبود جز نوازنده معروف یهودی ایرانی، مرتضی نی‌داوود (۱۳۶۹-۱۲۷۹).
فرهنگ یهودی در موسیقی ایرانی
لارنس لوب (Laurence D. Loeb) در مقاله خود در سال ۱۳۵۱ راجع به نوازندگان یهودی در شیراز، اعتراض خود به کمبود کمک هزینه دانشجویی و منابع در دسترس برای نوازندگان پیشرفته یا مبتدی یهودی در قرن نوزدهم ابراز می‌کند. وی در مقاله خود، که در آن به کاوش آثار شعرای یهودی مولانا شاهین (Maulana Shahin) (قرن چهاردهم میلادی) و عمرانی (Imrani)
(قرن شانزدهم میلادی) نیز پرداخته است، با در نظر داشتن علاقه یهودیان به اشعار غیرمذهبی فارسی چنین نتیجه می‌گیرد که این قشر در اجراهای موسیقی سده هفدهم فعالیت بسیاری داشته‌اند. (۱)
نسخ خطی فارسی در مورد موسیقی گواهی‌ست بر ارتباط بین موسیقی ایران و فرهنگ یهود که لوب به آن اشاره کرده بود. این کتب خطی با ارائه دادن داستان‌هایی در مورد ارتباط موسیقی با کرات آسمانی، پیامبران، و حتی افلاطون و فیثاغورس، جنبه‌هایی از جهان‌بینی ایرانیان در گذشته را نشان می‌دهند. از قرن هفتم هجری، تمرکز مباحثات نظری بر موسیقی ایرانی بر روی مجموعه‌ای از دوازده پرده یا مد مستقل بود که «مقام» نام گرفتند. برخی از نسخه‌های خطی مقام را به یهودیان نسبت داده‌اند: به عنوان مثال، یکی از آن‌ها اظهار می‌کند که فیثاغورث دانش موسیقی ایرانی یا «دوازده مقام» را از پادشاه اسرائیل، حضرت داوود (ع) فرا گرفته‌بود:
«و در اکثر کتب تصریح کرده‌اند که فیثاغورث این علم را از حضرت داود علیه السلام آموخت و فرا گرفت، و این قول اصّح است، و پیش از عهد داود مقام آهنگ‌های دیگر نبود، و کتاب زبور را حضرت در دوازده مقام ادا و تلاوت می‌فرمود و می‌خواند.»
[ارجاع به نسخه خطی شماره ۴۹۴ کتابخانه ملک صفحه ۲۵۵]
فرهنگ یهودی به آلات موسیقی نیز پیوند خورده است. عبدالقادر مراغی در کتاب «مقاصدالالحان» (قرن نهم هجری) می نویسد: «مزامیر و جمیع آلات ذوات النفخ را بنی اسرائیل وضع کردند، به شکل حلق داود علیه السّلام، زیرا که نغمات طیّبه معجزه ی او بود.» (۲)
مزامیر (جمع مزمار) عنوان عربی یکی از بخش‌های عهد عتیق است که مجموعه‌ایست از سرودهای مقدس که به حضرت داود (ع) پادشاه بنی‌اسرائیل منتسب می‌شود. لغت مزمار صورت عربی لفظ عبری «مزمُر» است که به‌معنای ملودی و نغمه‌سرایی‌ست.
پی نوشت
۱- Laurence D. Loeb, “The Jewish Musician and the Music of Fars,” Asian Music 4, No. 1 (1972, Near East-Turkestan Issue): 4-5.
۲- فرهنگ یهودی به آلات موسیقی نیز پیوند خورده است. عبدالقادر مراغی در کتاب «مقاصدالالحان» (قرن نهم هجری) می نویسد: «مزامیر و جمیع آلات ذوات النفخ را بنی اسرائیل وضع کردند، به شکل حلق داود علیه السّلام، زیرا که نغمات طیّبه معجزه ی او بود.»
۱ نظر