مراغی همچنین شرحی از آلات موسیقی آورده است که در آن به توصیف سازی به نام زِمِر سیهنای پرداخته است. زمر (Zemer) به زبان عبری به موسیقی اشاره دارد و در اصطلاح کلزمر (Klezemer) بهمعنای آلت موسیقی نیز آمده است. اصطلاح کلزمر امروزه اصطلاح رایج برای موسیقی یهودی است که ریشه در موسیقی یهودیان اروپای شرقی دارد. توصیف مراغی چنین است:
«اما زمر سیهنای، و مقدار آن چند نصف مقدار نای سفید باشد. اما در آن تسریب هوا متصل باشد. زیرا که نافخ آن از سوراخهای بینی کسب هوا کند و در دهان هوا را آماده دارد تا در نای بهحسب احتیاج آنرا مخرج کند و دردمد. و آن در تألیف لحنی از نای سفید اکمل است. و در آن نیز تغییر نغمات بهشدت و عنف نفخ باشد، و گرفت و گشاد ثقب» (عبدالقادر مراغی. همان. برگ ۹۴ر)
مزامیر (جمع مزمار) عنوان عربی یکی از بخشهای عهد عتیق است که مجموعهایست از سرودهای مقدس که به حضرت داوود (ع)، پادشاه بنی اسرائیل منتسب میشود. لغت مزمار صورت عربی لفظ عبری مزمر است، که به معنای ملودی و نغمهسراییست.
روایت دیگری آفرینش موسیقی را بهرحلت بنیاسرائیل و سرگردانی دوازده قبیله بنیاسرائیل در صحرای سینا نسبت میدهد، و بیان میکند که دوازده مقام یا دانش موسیقی ایرانی برای اولین بار توسط حضرت موسی (ع) در این سفر کشف شد:
«بدانکه در پیدا شدن علم موسیقی اختلاف است. بعضی گفتهاند که وقتی که حضرت موسی – علی نبینا و علیه السلام – بهآب نیل درآمد، در میان دریا سنگی دید. جبرئیل – علیه السلام – گفت: یا موسی! این سنگ را بردار که بهکارت میآید. موسی – علیه السلام – آن سنگ را برداشت، تا وقتی که با قوم خود بهصحرا رسیدند و چهل روز بماندند و تشنگی بر ایشان غالب شد. حضرت موسی – علیه السلام – مناجات کرد. جبرئیل حاضر شد وگفت: یا موسی! عصای خود را برآن سنگ زن! چون بزد چشمهی آب از آن بیرون آمد و دوازده بخش شد و از هر یک صدایی ظاهر شد. جبرئیل –علیه السلام– گفت: یا موسی! قی! یعنی یادگیر. موسی –علیه السلام– دوازده مقام را یاد گرفت. و آن لفظ «موسی قی» بهکثرت استعمال موسیقی شد..» (بینام و تاریخ، «رساله موسیقی.» تهران، کتابخانه ملک، نسخه خطی ۴۵۸۳، برگ ۱۰۰-۱۰۱)
خواجه کلان خراسانی، نوازنده و نویسنده قرن هفدهم میلادی، جزئیات بیشتری به این داستان «پیدایش موسیقی» اضافه کرد. او با اشاره به اینکه لغت مو در عبری به آب و سیق به آب جاری اشاره دارند، اظهار میکند که دوازده مقام برگرفته از دوازده چشمه بنی اسرائیل است که در سفر خروج از تورات مذکور شده است. صدای هر چشمه در یک مقام بخصوص بود و به این صورت هر قبیله چشمهی خود را با صدای مقامی که از آن تولید میشد، تشخیص میدادند. خواجه کلان اضافه میکند که «چون مقامات از صدای آب آن عیون حاصل گشته، لاجرم استماع نغمات مقامات و شعب و آوازه موجب وجد و حالات غریبه و سیلان و موج میگردد». (خواجه کلان خراسانی، «رساله موسیقی» سنپطرزبورگ، بدون تاریخ، موسسه مخطوطات خاورمیانه، نسخه خطی ۲۲۵۷، برگ ۲۷۹ر- ۲۷۹ پ)
۱ نظر