اصلاح یک گزارش تاریخى درباره علی خان نایب السلطنه (۱)

روح الله خالقــی در جلد اول سرگذشــت موســیقی صفحه ۳۷۲ می نویســد: «علی خــان معروف به نایب الســلطنه که او را علی خان عضدالملکی یا علی خــان حنجره دریده هم می گویند، وســعت صدایش زیاد بود و از بم تا زیر پرطنین خوب می خواند به دستگاه های موسیقی کاملا احاطه داشت. می گویند میرزا حسینقلی بسیار به او احترام می گذاشت و او را استاد کامل می دانست در میان خوانندگان گذشــته تنوع تحریرش از همه بیشتر بود، آهنگهای ضربی می خواند و در آواز ضربی خواندن خوش سلیقه بود، کمی نی می زد ولی سواد شعری نداشت چند صفحه از او باقی است؛ فرزندش موسوم به اصغر تجلی نیز خوش آواز بود.»

روح الله خالقی سه تن را استاد آواز دانسته که به سبک و فرم روحانی می خواندند: ۱- شیخ محمود قرانه ۲- ســید عبدالرحیم اصفهانی ۳- علی خان نایب السلطنه

حسن مشــحون در کتاب تاریخ موسیقی جلد ۲ صفحه ۶۴۴ می نویســد از خوانندگان درجه اول و بنام عهد مظفری بوده که به مناسبت حضور در دستگاه نایب السلطنه به این عنوان مشهور شد. از آنجا کــه ماه های رمضان در منــزل عضدالملک مناجات می کــرد به او علی خان عضدالملکی هم می گفتند علی خان صدای شش دانگ و رســا و پرطنین و تحریر داشــت و به قدری حنجره اش قــوی بود که به او علیخان حنجــره دریده هم می گفتند علی خــان در خوانندگی از محضر جناب قزوینی و بیشــتر از آقاجان ساوه ای استفاده کرده بود دســتگاه های موسیقی ایرانی را خوب می نواخت و از شــاگردان صفدرخان استاد و نوازنده نی بود ضرب هم مهارت داشت و به طوری که نقل می کنند قدرت صدا و مهارت او در خوانندگی بی نظیر بود ســید حسین طاهرزاده می گفت تنوع تحریر علی خان را کســی نداشت زندگی خود را از راه خوانندگی اداره می کرد.

اصغر خان از خوانندگان بسیار خوب بود. سلیمان امیرقاسمی می گویــد که در خوانندگی چیزی از پدر کم نداشــت و در جوانی درگذشت. دکتر فرهنگ رجایی در مقدمه گنج سوخته می نویسد علی خان نایب السلطنه اهل سیستان بود و بعد به تهران آمد.
دیگر پژوهشگران ارجمند نیز مطالبی که در مورد این هنرمند بزرگ نگاشــتند با مختصر حواشی متفاوت و ماخذ به مطالب فوق الذکر داشته اند.

نکتــه آنکه از تاریخ تولد و فوت او و همچنین تعداد صفحات به جامانده مطلب کاملی نگاشته نشــده مختصر آثارش در کتاب تاریخ تحول ضبط نوشــته دکتر سپنتا و فهرست کامل آثارش در کتاب گلبانگ سربلندی نوشته دکتر بهمن کاظمی ص ۲۱۱ به نگارش درآمده است.
اما یک مصاحبه از علی خان نایب الســلطنه به دســت آمده که مربوط به روزنامه ناهید اســت ابراهیم ناهید به تاریخ شــنبه ۷ مهــر ماه ۱۳۲۷ش در مورد مرگ صانعی یا اســتاد علی محمد معمارباشــی مطلبی می نویســد که حکایت های جالبی از علی خان نایب السلطنه را نقل می کند که به شرح ذیل است:
«یــک وقتی خود نگارنــده برای تحقیقاتــی از تاریخ معاصر ناصری از علی خان خواننده معروف به علی خان نایب الســلطنه و عضدالملکــی را در منزل دعوت کرده بودند از جمله حرفه ایی که خارج و حاشــیه رفت این بود که من امروز ۱۰۴ ســال دارم و امر معاش من از طرف معمار باشــی و آقای قاسم صوراسرافیل وزیر داخله می گذرد که ماه به ماه یک شــهریه به من می دهد و تفضیل این ماجرا چنین اســت در سالهای گذشــته من را به بالین جوانی مبتلا به حصبه بردند که نی بزنم و تا ناخوش در اثر شنیدن صدای نــی حالش جا آمد و شــروع به حرف زدن کرد او در یک ســینی برای مــن مقداری نقل و نبات و چند پنج هزاری طلا گذاشــتند، عذرخواهی کردم نقل و نبات را قبول کردم و پول طلا را بر نداشتم وســالها از این ماجرا گذشت یک روز صاحب خانه ام اثاثیه ام را به واســطه ندادن کرایه خانه بیرون ریخته بود مردی از راه رســید و از جریان پرســش کرد بعد کیفــش را در آورد و کرایه عقب افتاده شش ماهه را به صاحب خانه داد و گفت از این به بعد به نایب علی خان کاری نداشــته باش و ماه به ماه بیا کرایه ات را بگیر و ســپس مبلغــی پول هم به من داد و گفت ماه به ماه بیا همین مبلغ را چه من منزل باشــم چه نباشم از منزلم بگیر، حالا هم که حالاست آن شهریه را ایشان به من می دهد و معلوم شد این شخص همان جوان بیمار آن روز است و از مردان مشهور و معروف مملکت شده؛ نگرفتن آن دو سکه امروز مایه حیات من شده است.