گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

نظری به دسته ‏بندی وزن‏ ها در موسیقی موزون (۸)

پس در دسته ‌بندی پیشنهادی من چهاردسته اصلی وزن قابل شناسایی و تفکیک است (۱۴) و بر اساس این دسته ‌بندی وزن لنگ و مختلط از هم جدا شده، جداگانه بررسی و نشان داده می ‌شوند. موضوعی که دربسیاری از منابع خلط شده و یا اساساً وزن ‌های چند زمانه (وزن ‌های لنگ) شناخته و بیان نشده است. بنابراین ما به جای وزن ‌های لنگِ ساده و ترکیبی֯ وزن ‌های لنگ تک، دو و یا چندزمانه داریم.

اجتماع وزن ‌هایی با تعداد ضرب ‌های متفاوت وزن ‌های مختلط را می ‌سازد که میزان ‌های مختلط از این شکل وزن هستند. می ‌توان برای این دسته هم زیر مجموعه ‌ای شامل وزن ‌های مختلطِ ثابت و وزن ‌های مختلطِ متغیر در نظر داشت. در نمودار زیر انواع وزن به صورت تصویری گویاتر نشان داده شده است. یادآوری می ‌کنم هدف از ترسیم این نمودار به هیچ عنوان نشان دادن میزان فراوانی انواع نیست. در این میان تنها وزنهای لنگ هستند که همیشه دو معیار برای شناسایی دارند: نوع تقسیم واحد ضرب به همراه نابرابریِ ضرب ‌های یک سلول وزنی.

نمودار انواع وزن ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌

افزودن مسئله ‌ی سرعت به دسته ‌بندی

چنانکه در ابتدا نوشتم من عامل سرعت را برای به دست آوردن این دسته ‌بندی ثابت فرض کردم ولی همانگونه که فاطمی هم متذکر شده است نقش سرعت در ادراک و برداشت از پولساسیُن ‌ها کاملا محرز است؛ «واقعیت این است که کاهش تُندا و رساندن آن به حدودِ بسیار سنگین از تأثیر دوزمانگی یا چند زمانگی می ‌کاهد […] به این ترتیب، شاید بتوان گفت که چندرمانگی در تُنداهای بسیار پایین به سختی میتواند وجود داشته باشد» (فاطمی ۱۳۹۴: ۷۹) همچنان که کیفته هم بر این موضوع صحه گذاشته است «یک احتمال این است که مترهایی که ضرب سریع دارند یک کلاس مخصوص به خود تشکیل می ‌دهند که از مترهایی که پایین ‌ترین سطح آنها هم ‌امتداد (Isochronous) نیستند متمایز هستند. همچنین می ‌توان برای مترهای که سطح هم ‌امتداد پایین دارند یک گونه ‌ی جداگانه تصور کرد» (Kvifte2007: 81).

پس نباید از عامل سرعت به کل صرف نظر کرد و آنرا در هنگام دسته ‌بندی به طور کامل به کناری نهاد. بنابراین در روش پیشنهادی من مانند هر روشی استثنایی وجود دارد و این موضوع باعث به هم خوردن کل این سیستم نمی ‌شود. مسئله آنجا رخ می ‌کند که وزن ‌های دو یا چندزمانه در صورت کاهش سرعت به صورت وزن ‌های مختلط ادراک می ‌شوند؛ و در وزن ‌های مختلط هرچه سرعت افزایش یابد ادراک وزن متمایل به دریافت وزن ‌های لنگ دو یا چند زمانه می ‌شود. می ‌توان چنین نتیجه گرفت که وزن ‌های لنگ به وزن ‌های مختلط و بالعکس قابل تبدیل است پس در اینجا با جایگزینی (Substitution) وزن ‌ها روبرو هستیم.

در همین زمینه برای ضرب زدن میزان ‌های دارای وزن نامتقارن ماکس رودُلف به رهبران ارکستر چنین پیشنهاد داده «برای ضرب زدن الگوهای نامتعارف دو روش وجود دارد. اگر تمپو خیلی سریع نباشد، هر شماره یک ضرب دریافت می ‌کند. وقتی تمپو آن قدر سریع باشد که این کار به خوبی عمل نشود، چند شماره در یک اشاره گنجانده میشود» (رودُلف ۱۳۷۸: ۲۱۳) و این توصیه به نظر من کاملاً بیانگر دخیل بودن عامل سرعت در ادراک وزن است.

وزن ‌های دو یا چندزمانه

ناحیه بینابینی

وزن ‌های مختلط

در نهایت اینکه «ما نباید تمام انحرافات از نسبت های ریاضی را به “بیانگری” ارتباط دهیم، اما آزادیم که هرگونه تقسیمات زیرشاخه ای را در مدل ‌های الگوی متریک وارد کنیم. اما مسئله ‌ی نحوه ‌ی نمایش این الگوها در نت نویسی استاندارد حل نشده باقی می ماند» (Kvifte2007: 80).

منابع

آلکین، گلین

۱۳۹۴      ضبط و پخش صدا، ترجمه ‌ی محمدمهدی چرخنده، تهران: سروش.

آلونسو، مارچلو و فین، ادوارد

۱۳۶۴      فیزیک عمومی، جلد یک: مکانیک، ترجمه ‌ی لطف کاشگر، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

ابن ‌سینا

۱۳۹۴      جوامع علم موسیقی، ترجمه ‌ی سیدعبدالله انوار، همدان: بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.

استراوینسکی، ایگور

۱۳۹۴     بوطیقای موسیقی، ترجمه ‌ی میترا شهبازی، تهران: هم ‌آواز.

اسعدی، هومان

۱۳۸۴      «جستاری در مفهوم موسیقایی«زمان» از منظری پدیدارشناختی»، فصلنامه ‌ی موسیقی ماهور، شماره ‌ی ۲۸: ۸۳- ۹۱.

اِوَنز، مری

۱۳۹۳      تکوین جهان مدرن، ترجمه ‌ی محمد نبوی، تهران: آگاه.

پارسا، محمد

۱۳۸۲      بنیادهای روانشناسی (روانشناسی عمومی)، تهران: سخن.

پوپل، ارنست

۱۳۸۹      مرزهای آگاهی، شکل ‌گیری زمان و واقعیت در عملکرد مغز، ترجمه ‌ی مهرنوش خاشابی، تهران: آگه و ارجمند.

پورتراب، مصطفی کمال

۱۳۷۴     تئوری موسیقی، تهران: چشمه.

۱۳۸۷     دانستنیهای علمی موسیقی، مجموعه مقالات، جلد اول، تهران: چشمه.

۱۳۹۱     دانستنیهای علمی موسیقی، مجموعه مقالات، جلد دوم، تهران: چشمه.

۱۳۹۴     شیوه ‌ی اجرای تقسیمات ناهمگونِ زمانی دست راست و چپ در سازِ پیانو، تهران: سوره.

تیورِک، رَلف

۱۳۹۰      عناصر موسیقی، مفاهیم و کاربردها، ترجمه ‌ی علیرضا سید احمدیان، تهران: ماهور.

حاتمی، جواد

۱۳۹۲      درباره ‌ی علم شناختی (هوش مصنوعی، روان ‌شناسی، زبان ‌شناسی، علم ‌اعصاب و فلسفه ‌ی ذهن)، تهران: امیرکبیر.

رید، گاردنر

۱۳۹۴      نت ‌نویسی موسیقی، راهنمایی برای روش امروزین، ترجمه ‌ی کیوان پهلوان، تهران: نشر علم.

رودُلف، ماکس

۱۳۷۸      رهبری ارکستر (راهنمای جامع فنون و شیوه ‌های رهبری)، ترجمه ‌ی هوشیار خیام، تهران: عطائی.

زاکس، کورت

۱۳۹۲     «اصول مقدماتی ریتم»، ترجمه ‌ی ناتالی چوبینه، فصلنامه ‌ی موسیقی ماهور، شماره ‌ی ۶۰: ۳۹- ۶۰.

سپهری، هادی

۱۳۹۴      «نگاهی به نحوه ‌ی نگارش چند نوع ریتم و وزنِ خاص در موسیقی ایران»، فصلنامه ‌ی موسیقی ماهور، شماره ‌ی ۶۸: ۶۵- ۷۹.

سَوِیج، پاتریک ای و براون استیون

۱۳۹۴      «به سوی یک موسیقی ‌شناسی تطبیقی جدید»، ترجمه ‌ی لیلا رسولی، فصلنامه ‌ی موسیقی ماهور، شماره ‌ی ۶۷: ۱۱۹- ۱۵۴.

شریفیان، محمدسعید

۱۳۸۴     پایه ‌های علمی موسیقی هنری، تهران: سرود.

شهمیری، امین

۱۳۸۸      درآمدی بر صوت ‌شناسی در موسیقی، تهران: نشر نی.

فارسانی، سید امیرمحمد مرتضویان

۱۳۹۰      مبانی نظری موسیقی کلاسیک، تهران: اتا.

فاطمی، ساسان

۱۳۹۲الف               «ریتم: از نقطه ‌ی صفر تا وزن»، فصلنامه ‌ی موسیقی ماهور، شماره ‌ی ۶۰: ۱۲۳- ۱۵۳.

۱۳۹۲ب                  پیدایش موسیقی مردم ‌پسند در ایران، (تأملی بر مفاهیم کلاسیک، مردمی، مردم ‌پسند)، تهران: ماهور.

 ۱۳۹۴                «ریتم چندزمانه در موسیقی ایرانی ‌ـ عربی ‌ـ ترکی»، فصلنامه ‌ی موسیقی ماهور، شماره ‌ی ۶۷: ۵۱- ۸۴.

فیلدهال، ایگل

۱۳۸۸      هارمونی مدرن، ترجمه ‌ی مصطفی ‌کمال پورتراب، تهران: سرود.

کورِن، استنلی و دیگران

۱۳۹۰      دریافت حسی و ادراک، ترجمهی محمدعلی گودرزی، تهران: سمت.

کِیمی ‌یِن، راجر

۱۳۸۴     درک و دریافت موسیقی، ترجمه ‌ی حسین یاسینی، تهران: سرود.

گروه واژه ‌گزینی

۱۳۹۴     هزار واژه ‌ی هنر (مجموعهی واژههای سینما و تلویزیون، موسیقی، هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

مارتینینگ، اِی. پی

۱۳۹۳      مثل فیلسوف نوشتن (آموزش نگارش مقاله ‌ی فلسفی)، مترجمان فاطمه و لیلا مینایی، تهران: هرمس.

مَگی، برایان

۱۳۸۹      سرگذشت فلسفه، ترجمه ‌ی حسن کامشاد، تهران: نشر نی.

مهرانی، حسین

۱۳۸۳      کتاب سرایش، جلد ۱، مبانی نظری موسیقی غربی و ایرانی، تهران: مؤلف.

منصوری، پرویز

۱۳۷۴     تئوری بنیادی موسیقی، تهران: کارنامه.

نیوتون، راجر ج

۱۳۷۸     آونگ گالیله (از نواخت زمان تا گوهر ماده)، ترجمه ‌ی بهرام معلمی، تهران: مازیار.

هولست، ایموجین

۱۳۸۸     الفبای موسیقی، ترجمه ‌ی امید رهنمائی، تهران: ماهور.

 

Collins, Nick

۲۰۱۰    Introduction To Computer Music, New York : John Wiley & Sons

Cooper, Grosvenor & Meyer, Leonard B.

۱۹۶۰    The Rhythmic Structure Of Music, Chicago: University Of Chocago Press.

Damschroder, David

۲۰۰۶    Foundations Of Music And Musicianship, ? :Thomson Schirmer.

Duygulu, Melih

۲۰۱۴    Türk Halk Müziği Sözlüğü, İstanbul, Pan.

Feldman, Evan & Contzius, Ari

۲۰۱۱    Instrumental Music Education: Teaching With The Musical And Practical In Harmony, New York: Routledge.

Hasty, Christopher F.

۱۹۹۷    Meter As Rhythm, New York: Oxford University Press.

Karadeniz, M.Ekrem

۲۰۱۳    Türk Musikisinin Nazarye Ve Esasları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Kuhn, Laura

۱۹۹۹    Baker’s Student Encyclopedia Of Music (3 Volumes), New York: SCHIRMER Books.

Kvifte, Tellef

۲۰۰۷    “Categories and Timing: On the Perception of Meter”, Ethnomusicology, Vol. 51, No. 1 (Winter, 2007), pp. 64-84.

London, Justin

۱۹۹۵    “Some Examples of Complex Meters and Their Implications for Models of Metric Perception.” Music Perception ۱۳(۱):۵۹-۷۷.

۲۰۰۴    Hearing In Time (Psychological Aspects Of Musical Meter), New York: Oxford University Press.

Özkan, İsmail Hakkı

۲۰۱۳    Türk Musikisi Nazariyatı Ve Usullri(Kudüm Velveleleri), İstanbul: Ötüken Neşriyat.

Pearsall, Edward  

۲۰۱۲    Twentieth-Century Music Theory And Practice, New York: Taylor & Francis.

Pierce,  John

۱۹۹۹    Music, Cognition, And Computerized Sound : An Introduction To Psychoacoustics, By Cook, Perry R., London: The MIT Press.

Reinhard, Kurt- Ursula

۲۰۰۷    Türkiyenin Müziği, Çeviren Sinemis Sun, Ankara: Sun Yayınevi.

Roads, Curtis

۲۰۰۱    Microsound, London: The MIT Press.

Sadie, Stanley

۱۹۸۰    The New Grove Dictionary Of Music And Musicians,London, Macmillan.

Sağer, Turan

۲۰۱۳    Müzik Kültürü Editörler, Zeki Nacakcı & Alaattin Canbay, Ankara: Pegem Akademi.

Stone, Kurt

۱۹۸۰    Music Notation in the Twentieth Century: A Practical Guidebook, New York:

  1. W. Norton & Company.

Tan, Siu-Lan and Pfordresher, Peter, and Harré, Rom

۲۰۱۰    Psychology of music : from sound to significance, New York: Psychology Press.

Tanrıkorur, Cinuçen

۲۰۱۱    Osmanlı Dönemi Türk Musikisi, İstanbul: Dergah Yayınları.

۲۰۱۴    Türk Müzik Kimliği, İstanbul: Dergah Yayınları.

Temperley, David

۲۰۰۷    Music and Probability, London: MIT Press.

Teymur, Ahmet Selim

۲۰۱۰    Türk Musikisi,  İstanbul: Pan Yayıncılık.

Toussaint, Godfried T.

۲۰۱۳    The Geometry Of Musical Rhythm (What Makes A “Good” Rhythm Good?), New York: Taylor & Francis Group.

Turek, Ralph

۲۰۰۷    Theory For Today’s Musician, New York : Mcgraw-Hill

پی نوشت
۱۴- ریتم ‌های متقارن- پالیندُرمی و وزن ‌های دائماً متغیر (نه آزاد) ربطی به این دسته ‌بندی کلی ندارند.

هادی سپهری

هادی سپهری

متولد ۱۳۵۶ تهران
فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشگاه هنرهای زیبا اتنوموزیکولوگ و نوازنده تار، سه تار، دیوان، دف و تنبک

۱ نظر

بیشتر بحث شده است