علیرضا میرعلی نقی
واضح است که متون آن زمان، برای امروز دیگر کاربرد عملی ندارد. زیرا در حال و هوا و فضای زندگی همان دوران طرح‌ریزی و استفاده می‌شده است و هیچ‌کدام از مفاهیم آن روز ـ حتی کمیت‌گراترین و اصطلاحاً فیزیکی‌ترین آنها ـ در دنیای امروز مصداق عملی و معینی ندارد.
فی‌المثل در بسیاری از کتب، سفارش شده که در موقع فلان مرض، مقام (مثلاً:) چهارگاه را هنگام صبح بخوانند و فلان دارو را با ترکیب خاص به بیمار بخورانند و… صرف‌نظر از اینکه از مطالب فوق، چه‌مقدار‌شان واقعاً واجد صلاحیت بوده و چه مقدارشان برخاسته از تصورات ذهنی نویسندگان آن، باید به مجموع شرایطی که قوانین دستاوردهای علمی را «کاربردی» می‌کند نیز توجه داشت. همه می‌دانیم که پزشکی، علی‌رغم الزام تحصیل علمی و عملی طولانی‌مدت آن، نهایتاً مبتنی بر تقطیر ماحصل تجربه و دانش، به‌اضافه حس و شهود و شم درونی ویژه طبیب است و حاصل امتزاج صحیح تربیت علمی و استعدادهای ذاتی فردی که به این راه قدم گذاشته است.
پزشکان درس‌خوانده ولی ناموفق کم نیستند و از همه واضح‌تر اینکه نه در آن زمان و نه در این زمان، هیچ‌کس تنها با خواندن کتب پزشکی، طبابت را نیاموخته است. بلکه راز و رمزهای عملی آن تنها و تنها در کار مستقیم زیر نظر استاد آموخته می‌شود و تجربه در این میان نقش اساسی دارد.
از طرف دیگر، مدرنیزاسیون در زندگی انسان امروز ـ اعم از جهان اول تا جهان سوم ـ تمام قواعد و قوانین و الزامات حاکم بر زندگی انسانها را طوری تغییر داده که حتی با پنجاه سال قبل هم قابل مقایسه نیست، چه رسد به زمانهایی بسیار دورتر ـ و اصولاً درک فضا و روابط و معنویت دنیای قدیم برای امروزیها به هیچ‌عنوان مقدور و میسر نمی‌تواند باشد.
از این رو مکتوبات باقی‌مانده از آن دوران (از دواوین شعرای متقدم تا رسالات طبی) بیشتر برای ما ارزش های مربوط به «تاریخ‌نگاری علمی» را داراست:
یکی از نفایس این رسالات، «رگ‌شناسی» است که در سال ۱۳۱۷ به کوشش دانشمند فقید سید محمد مشکوه چاپ شده است. در مقدمه آن (که بسیار مفصل و در واقع شرح متن است) می‌خوانیم:
«… رساله حاضر برای درج شدن در مجموعه رسائل دانشکده معقول [و منقول] به تصحیح این ضعیف آماده چاپ شده بود… این نامه کم‌حجم به منزله مترجم یا فرهنگ لغتی که ما را به اوضاع و احوال رگ جنبان یعنی نبض راهنمایی می‌کند و شرح می‌دهد که وابستگی احوال نبض با تندرستی و بیماری های گوناگون به‌ویژه بیماریهای دل صنوبری چگونه است… تا جایی که اطلاع حاصل است، بعد از کتاب «الابنیه» که به امر منصور‌بن نوح سامانی (۳۸۷ ـ ۳۸۹ق) تصنیف شده و در اروپا به طبع رسیده، رساله حاضر قدیمی‌ترین کتاب طب است که در زبان پارسی به دست آمده… نام دیگر آن، «رساله فی‌النبض بالفارسیه» است…».
۱ نظر