سعید مجیدی
برخلاف توضیحات مولف در این تمرین، آواهای غیرممتد نیز از کیفیت طنین برخوردارند، آواهای غیرممتد و کوتاهی مانند (د، ت، پ، ب، ک، گ) در صدا و گفتار انسان و یا نت‌های غیرممتد در سازها نیز جنس و رنگ ویژۀ خود را دارند. در ادامۀ همین مطلب نویسنده ناگهان نکاتی دربارۀ «تفاوت جنس آواز انسان در فرهنگ‌های مختلف و…» را مطرح می‌کند، که پرشی بی‌مقدمه و نامرتبط از آواشناسی آکوستیکی به مبحثی اتنوموزیکولوژیستی آن هم در توضیحات تمرین آوای ممتد است. در ادامۀ اشتباهات زنجیره‌ای در این تمرین، خواسته می‌شود: یک آوای ممتد (طولانی‌ترین کشش صداها در تقسیم‌بندی صفحۀ ۱۵ کتاب) ممتد ادامه داده شود، البته با جنس صوتی آواز ایرانی که دارای «روح» آواز ایرانی باشد.
اما معلوم نیست این ممتد در ممتد یعنی چه ؟، و چگونه این روح، این مفهوم کلی و ذهنی را آن هم از توضیحات پر اشتباه این تمرین می‌بایست کشف، رمزگشایی و اجرا کرد؟ تمرینی که راهنمایی و دستور عملی درست و دقیقی برای تولید صدایی با جنس یا طنین ایرانی ندارد.
اشکال در تحلیل و نکات آموزشی ردیف مورد استناد (ردیف آوازی استاد دوامی)
از لحاظ آموزشی به نکات تحلیلی کتاب در مورد ردیف، همچنین خود ردیف آوازی که استاد دوامی سال ۱۳۵۴ در ۸۵ سالگی اجرا نموده، (مورد استناد کتاب در صفحۀ ۱۲) اشکالاتی وارد است.
الف- مولف، ردیف استاد دوامی را به دلیل «شش‌دانگ نبودن خواننده (استاد دوامی)، به دور از خودنمایی و تکنیک‌نمایی نمایشی(ص ۱۱)» می‌دانند.
اولاً- به‌طور دقیق معلوم نشده است منظور از ردیف یا اجرای «خودنمایانه» چیست. به‌علاوه، خودنمایانی یا تکنیک‌نمایی خواننده، ویژگی مرتبط با روانشناسی هنرمند و نگاهش نسبت به موسیقی و آواز است نه صرفاً ویژگی مربوط به گسترۀ صدا و اجرای تکنیکال خواننده صرفاً به گستــرۀ زیروبمی (شش‌دانگ و دو دانگ بودن) صدا محدود نمی‌شود و ویژگی‌های دیگری مانند گسترۀ دینامیکی و… نیز در آن موثرند.
لازم به توجه است، استاد دوامی در سالهای ضبط این ردیف حدوداً در ۸۵ سالگی عمر خود بوده‌اند، حتی اگر استناد مولف به سالهای آموزش حضوری خود نزد استاد دوامی در اوایل دهۀ ۵۰ (اشاره شده در ص ۱۳ کتاب) باشد، آقای دوامی در آن سال‌ها در سن ۸۱ یا ۸۲ سالگی بوده‌اند. بنابراین ایشان در آن سن و سال چگونه می‌توانسته اجرایی تکنیکال و خودنمایانه یا انرژیک داشته باشد. با توجه به رابطۀ ویژگی‌های سنی و جسمی و ویژگی‌های عضلانی اندامهای صوتی، امکان اجرای تکنیکال برای ایشان وجود نداشته و اصولاً طرح چنین نگاهی درست نیست.
ب- هر چند ممکن است در برخی از اجراهای آوازی دشوار یا تمرینات صداسازی که احتمال آسیب به صدا بالاست پیش یا حین تمرین نقاطی را به‌عنوان نقطۀ تنفس تعیین می‌کنند اما با توجه به ضعف تنفسی که در ادای جملات و گسترۀ دینامیکی این ردیف و راوی آن شنیده می‌شود و از آن جا که حجم و ظرفیت تنفسی افراد پیر و جوان با یکدیگر متفاوت است. تعیین زمان یا مکان‌هایی قراردادی و هماهنگ با الگویی نزدیک به نفس‌گیری استاد دوامی در آوازخوانی خطاست و آن را به پدیده‌ای خشک و قراردادی بدل می‌کند.
پ- با در نظر گرفتن اجرای ایشان در سن بالا و ضعف‌های واضح در «بیان و آواها»، همچنین مشکلاتی از قبیل «ضعف عضلانی اندامهای صوتی» و نبود «دندان‌ها»، به‌علاوه یاری‌نکردن حافظه، مانند اشکالاتی که استاد مجید کیانی نیز در توضیح ردیف آوازی اجرای سال ۵۴ اشاره کرده‌اند: «جابجا گفتن نام گوشه‌های فیلی و آذربایجانی»، «ادای اشتباه برخی اشعار و کلمات» و «خوانده نشدن گوشۀ نیشابورک در جای درجه‌های اصلی دستگاه ماهور»، در صورت تقلید صرف، برای نوآموزان آواز مشکلات جدی ایجاد می‌کند. که جای این توضیحات در چنین کتابی خالی است.
۱ نظر