نگاهی به «اینک از امید» (۲)

جمع بندی تحلیل «مقدمه»:

به طور کلی مقدمه ماهور از دو بخش بسیار ضعیف و قوی تشکیل شده است که بخش قوی آن یکی از برجسته ترین قطعات این آلبوم از نظر ملودی سازی و چند صدایی محسوب می شود. (هرچند در زمینه چند صدایی حرف زیادی برای گفتن ندارد.)

«تصنیف مجلس انس»

خصوصیات ملودیک:

این تصنیف بر اساس غزل مشهور حافظ با مطلع: «نفس باد صبا مشک فشان خواهد شد» ساخته شده است و به طور کلی، ریتم تصنیف برگرفته از وزن شعر است. (۲) تصنیف هایی که از اینگونه برداشت های ریتمیک بهره می برند، کمتر شانس موفقیت داشته اند چون تا حدی برای شنونده در دسترس تر، تصور می شود. درباره ملودی این تصنیف می شود یک نقطه ضعیف دیگر را یافت و آن رعایت نکردن اصول «پیوند شعر و موسیقی» در فرکانسهای مختلف است. این ضعف باعث می شود شنونده در ناخودآگاه خود تصور کند، تنها ریتم از شعر گرفته شده و یک ملودی بدون رعایت کردن ظرایف شعر روی آن قرار گرفته است. مثلا در «عالم پیر دگر باره»، «با» روی فرکانس بالا قرار گرفته یا در «چشم نرگس به شقایق»، «شقا» روی فرکانس بالا است یا در «این تطاول که کشید»، «ک» در «کشید» روی فرکانس بالا قرار دارد و از همه مشخص تر این بخش است «ای دل ار عشرت امروز…»، «عش» روی فرکانس بالا قرار دارد. تمام این نکات ذهن شنونده را به سمت کار و عمل بودن این اثر نزدیک می کند و از عیار آن می کاهد.

البته آهنگساز در این تصنیف با رجوع به گوشه های مهجورتر ماهور مثل راک، توانسته کنتراست قابل قبولی به تصنیف بدهد و تا حد امکان از کلیشه ای بودن آن بکاهد.

خصوصیات چند صدایی:

در این تصنیف چندصدایی ها به شکل کنترپوان های گذرا، گاه گاه شنیده می شود که بیشتر از اینکه نشان دهنده تلاش یک آهنگساز بر روی کاغذ برای طراحی یک طرح کنترپوانتیک باشد، یادآور تنظیم هایی است که با ذوق آزمایی نوازندگان (برای کاستن از کسالت باری قطعات اونیسون) چند صدایی شده و کم و بیش در آثار گروهی موسیقی ایرانی می شنویم. حرکت های پاساژی گونه سنتور، حرکت های آرپژگونه عود که گاهی منجر به دیکورد می شود و یا بر خلاف قوانین کنترپوان، به فواصلی می رسد که ناگهان کنترپوان بی اثر می شود (بشنوید پاسخ ارکستر به بخش «ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد»)

در این تصنیف نیز مانند قطعه «مقدمه» کنترپوان ها به صورت آنی می آیند و می روند و مخصوصا در قسمتهایی که نیاز به چند صدایی بیشتر احساس می شود گاهی با اونیسون مواجه هستیم. (۳) این اتفاق شائبه تنظیم های «سر تمرینی» را که آفت چند صدایی موسیقی ایرانی است را تشدید می کند. (در این روش، به جای اینکه اثر روی کاغذ به طور دقیق و کامل تنظیم شود، نوازندگان هنگام تمرین پیشنهاد های خود را به طور اتفاقی اجرا می کنند و به زعم خود، قطعه را از اونیسون بودن نجات می دهند)
در ادامه کنترپوان اشتباهی در جواب «مایه نقد بقا را که ضمان خواهد شد» می شنویم که باز گمانه قبلی را تشدید می کند.

پی نوشت

۲- در کتاب «پیوند شعر و موسیقی» نوشته مشهور حسین دهلوی روی این نکته تاکید شده است که روی هر شعری، می توان هر متری را قرار داد ولی این واقعیت، ناقض این ادعا نیست که هر شعری به متر مشخصی نزدیکی بیشتری دارد و استفاده از آن متر می تواند انتخابی سهل الوصول برای تصنیف ساز باشد.

۳- این ریز بینی در بخش چندصدایی نباید منجر به این تصور شود که نگارنده، تنها قطعاتی که به صورت کامل چند صدایی شده اند را می پسندد؛ همه ما کم و بیش می دانیم که آثار برجسته آهنگسازان بزرگ موسیقی کلاسیک هم در همه لحظات، دارای چند صدایی نیستند ولی در مورد این آلبوم مسئله چندصدایی اینجاست که وقتی نیاز به شنیدن چند صدایی احساس می شود، گاهی با اونیسون نوازی روبرو هستیم و این نشاندهنده کم دقتی آهنگساز در زمینه چندصدایی است.