ناهید شجاعیان
بررسی شباهت‌های ملودیک میان گوشه‌های دستگاه شور در ردیف سنتور صبا و دوره‌ی ابتدایی پایور
مقدّمه
دلیل پرداختن به این موضوع ر‌هیافتن به این نکته است که با وجود تفاوت‌هایی که میان ردیف‌های مکتوب و شاخص توسط استادان می تواند وجود داشته باشد و هست که این موضوع می تواند به دلیل برداشت‌های شخصی و تا حدی دیدگاه‌های سلیقه‌ای آنها در پرداختن به موضوع ردیف و مکتوب کردن آن باشد، به نظر می رسد ردیف‌های مختلف به لحاظ محتوایی به هم شباهت دارند (نتل ۱۳۸۸: ۹۲). در عین حال بیشتر ردیف های شناخته شده دارای شباهت‌هایی از نظر فرم و ساختار هستند و می توان گفت به هم نزدیک اند.
آنچه که ردیف‌های مختلف را از هم متمایز می کند می توان به محلّ قرارگیری گوشه‌ها و در حقیقت تقدّم و تأخّر آنها، نبود برخی گوشه ها در بعضی ردیف ها نسبت به ردیف های دیگر و همچنین تفاوت در تعداد گوشه ها اشاره کرد. برای نمونه می توان به ردیف ویولن یا سنتور صبا اشاره کرد که برخی گوشه‌ها را صبا در ردیف خود حذف کرده و به آنها اشاره نکرده است.
همچنین ردیف ها از نظر ساختارهای ریتمیک با هم متفاوت هستند و شخصیت ریتمیک در هر دستگاه نیز با دیگری متفاوت ظاهر می شود (نتل ۱۳۸۸: ۱۴۷).
بررسی‌های صورت گرفته در درآمد ردیف‌های مختلف نیز نشان می دهد، درآمدها از نظر ترتیب، نحوه‌ی ارایه و در حقیقت مصالح و عناصر شکل دهنده در ردیف های مختلف متفاوت هستند.
روش های گوناگونی برای مقایسه ردیف ها وجود دارد که در ادامه برخی از آنها اشاره می شود:
یکی از روش‌های مقایسه‌ی ردیف‌ها، بررسی آنها از نظر تعداد گوشه‌ها، محلّ قرارگیری و جایگاه گوشه‌ها، اهمّیّت هر گوشه و همچنین ترتیب اجرای گوشه‌ها در ردیف‌های مختلف است. همچنین می توان براساس انتخاب یک ردیف به عنوان مبنا، دستگاهی از ردیف مورد نظر را انتخاب و چند ردیف دیگر را از نظر گوشه‌های مشترک و ترتیب قرارگیری این گوشه‌ها و از نظر مدّت زمان اجرای هر گوشه مورد مقایسه قرار داد.
روش دیگر، مقایسه‌ی درآمدها در ردیف‌های مختلف است. «درآمد تنها یک گوشه نیست و از گروه درآمدها تشکیل می شود که شامل: درآمد اوّل، درآمد دوّم، درآمد سوّم و…. می باشد» (نتل ۱۳۸۸: ۹۴). آنچه که می توان در بررسی درآمدها به آن پرداخت، مقایسه تعداد درآمدها در ردیف‌ها، بررسی گوشه‌هایی که در فضای درآمد حرکت می کنند و ساختاری مشابه درآمد دارند و همین طور بررسی ساختمان درآمدهاست.
بررسی ساختار ریتمیک و مصالح ریتمیک به کار رفته روشی دیگر در مقایسه‌ی ردیف‌هاست. به کمک این روش می توان ردیف‌های گوناگون را ازنظر تفاوت در ساختارهای ریتمیک به کار رفته دردستگاه‌ها و شخصیت ریتمیک هر یک مورد بررسی قرار داد.
ردیف‌های مختلف را به لحاظ فرمال می توان مورد مقایسه قرار داد. در این روش اجزایی چون موتیف، عبارت، جمله و بخش در ساختمان گوشه‌ها مشخص می شود. در توضیح این اجزا باید گفت: موتیف کوچکترین عنصر ساختاری موسیقی و قابل مقایسه با مفهوم کلمه در زبان است، عبارت واحدی بزرگتر از موتیف که آن را گاه نیم جمله نیز می گویند، جمله نیز از دو یا چند عبارت تشکیل می شود و بخش که از ترکیب دو یا چند جمله می باشد.
۱ نظر