ساختار دف کردستان (۵)

کمانه را بنابر سلیقه، حوصله یا مهارت، «یک لایه» یا «یک‌کمه» و «دولایه» یا «دوکمه» می‌‌سازند. کمه‌های دف دوکمه‌ای با میخ به‌هم متصل می‌‌شوند و ضخامت مجموع دوکمه نباید از یک‌ونیم تا دو سانتی‌متر تجاوز کند. ساخت سازهای یک‌کمه، مهارت و دقت بیشتری می‌‌طلبد و در این‌گونه از دف‌ها امکان تغییر شکل کمتری وجود دارد؛ وزن سبک‌تری نسبت به‌دف‌های دوکمه دارند، لذا نوازندگان از دف یک‌کمه استقبال بیشتری می‌‌کنند (نصرالله‌پور، ۱۳۷۸: ۷۳). روش اتصال دو طرف چوب بهتر است که فارسی‌بر باشد تا فاق و زبانه (درویشی، ۱۳۸۴: ۳۹۷).

اگرچه اندازه‌های مختلفی را سازندگان برای پهنای کلاف دف ارایه کرده‌اند و در مواردی نیز دف‌هایی با عنوان «دف زنانه» (دف‌هایی با کلاف باریک) و «دف مردانه» (دف‌هایی با کلاف پهن) در میان فروشندگان ساز مطرح شده، اما بهتر است که عرض کلاف با اندازه‌ی کف دست نوازنده، قیاس شود تا بند انگشت شست دچار خمیدگی نشود. چنین پهنایی باعث عدم انحنای مچ دست در ضربه‌ی صدای میانی نیز خواهد شد.

در گذشته، دف‌نوازان خانقاهی از دف‌های سنگین با کلافی به‌پهنای شش تا هفت سانتی‌متر استفاده می‌‌کردند و برای جلوگیری از خستگی در اجراهای طولانی‌مدت مجبور به استفاده از تسمه یا بند به‌دور مچ خود می‌‌شدند. آنها اعتقاد داشتند که هرچه وزن دف سنگین‌تر باشد، اجرای تکنیک‌ها به‌مراتب ساده‌تر خواهد بود. هر دف حدود دو و نیم تا سه کیلوگرم وزن داشته که امروزه به‌دف‌های خانقاهی معروف هستند. با گذر زمان و خلق تکنیک‌های جدید و ریتم‌های سریع‌تر از گذشته، وزن دف‌ها به‌حدود ۷۰۰ تا ۹۵۰ گرم الی یک کیلوگرم تقلیل یافته‌اند که مورد تایید نوازندگان خانقاه نیز قرار گرفته است.

سارا جباری – کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزشی- معتقد است: «وزن سبک و سنگینی بیش از حد دف باعث عدم ارتباط با ساز و اتلاف انرژی زیاد از نوازنده خواهد شد. بهترین وزن برای دف، وزنی است که مختصر فشاری را به‌عضلات جلو بازو وارد کند. به‌زبان ساده، نوازنده وزن ساز را حس کند» (جباری، ۱۴۰۰).

شستی: به‌محل انگشت شست جهت نگاه‌داشتن دف می‌‌گویند که امروزه به‌دلیل باریک شدن پهنای کلاف‌ها، کاربرد خود را از دست داده است. امیر مقرب‌صمدی در مورد شستی دف معتقد است: «اندازه‌ی شستی باید مناسب با اندازه‌ی ارتفاع و ضخامت کمانه باشد به‌گونه‌ای که دقیقا گوشت انگشت شست، محل شستی را پر کند» (مقرب صمدی، ۱۳۸۷: ۷۹). یعنی با کمی فاصله، نزدیک به‌محل اتصال کلاف باشد، در غیر این‌صورت پس از کشیده شدن پوست، کمانه از شکل دایره‌ای خود خارج می‌‌شود (خاک‌طینت، ۱۳۸۳: ۶۲). حدود یک وجب به‌سمت چپ از محل اتصال کلاف را به اندازه‌ی یک سوم یا دو پنجم برای جاشستی گود می‌‌کنیم (محمدی، ۱۳۹۹).

قلاب و حلقه‌های متصل به آن: محل اتصال حلقه به‌کمانه، به اندازه‌ی سه سانتی‌متر از پوست فاصله دارد. حلقه با حلقه‌های کناری‌اش هم لازم است به اندازه‌ی قطر یک حلقه (حدود یک‌ونیم تا یک‌وهشت سانتی‌متر) فاصله داشته باشد که باعث آرایشی مناسب و تداخل کمتر حلقه‌ها و صدا‌دهی شفاف‌تری ‌شود، همچنین به‌سبکی ساز نیز کمک می‌‌کند (مقرب صمدی، ۱۳۸۷: ۷۹).

در جایی دیگر ذکر شده که فاصله‌ی هر قلاب از پوست حدود سه‌ونیم سانتی‌متر و از قلاب مجاور حدود سه سانتی‌متر است. در هر قلاب چهار حلقه آویزان است که حلقه‌ی اول و دوم از بالا به‌صورت تک و دو حلقه‌ی بعدی به‌صورت جفت به‌حلقه‌ی دوم متصل هستند (توحیدی، ۱۳۷۶: ۸۳).