موسی معروفی
نوشته ای که پیش رو دارید، شرح احوالات نوازندگان برجسته تار و سه تار اواخر دوره قاجار به قلم زنده یاد موسی معروفی است که در مهرماه سال ۱۳۳۳ در دیوان امیرجاهد در صفحه ۶۱ تا ۶۴ با عنوان «آقا میرزاعبدالله و آقامیرزاحسینقلی» به چاپ رسیده است. اطلاعاتی که در این نوشته موجود است در اسناد دیگری هم آمده ولی این نوشته حاوی نظرات شخصی این نوازنده برجسته تار درباره استادان تار و سه تار نیز هست که این نوشته را از این نظر قابل توجه می کند.
یکی از نوازندگان دوره ناصرالدین شاه مرحوم آقاعلی اکبر نوازنده تار است که قبل از مرحوم محمد صادق خان و همکاران ایشان در دربار به نوازندگی تار اشتغال داشته و جز این از آن مرحوم اطلاع دیگری در دست نیست همچنین مرحوم آقاغلامحسین معروف به «دماغ کج» که برادرزاده مرحوم آقاعلی اکبر و از شاگردان آن مرحوم بوده و از آن استاد، فن کار را آموخته و تصدیق مرحوم آقا میرزا حسینقلی یکی از نوابغ در رشته تار بوده و از مرحوم آقا حسینقلی هر وقت تعریف و تمجید می نموده اند اظهار می داشت که اگر ساز آقا غلامحسین را می شنیدید آنوقت می دانستید که نواختن تار چیست، مرحوم آقاغلامحسین شاه شناس بود و حتی گاهی به تنهائی برای نواختن ساز به حضور شاه احضار می گشته و در نواختن تار فوق العاده مسلط و با اقتدار بوده است.
مرحوم آقا علی اکبر سه پسر داشت، اول میرزا حسن که زمان پدر خود را درک نمود و از پدر تار را تعلیم گرفت، دوم آقا میرزاعبدالله و سوم آقامیرزاحسینقلی؛ مرحوم آقا میرزا عبدالله و آقا میرزا حسینقلی در زمان کودکی پدر خود را از دست دادند و در زمان پدر قابلیت اخذ تعلیم نداشتند لذا بعد از پدر نزد برادر بزرگ خویش میرزا حسن به تعلیم فن تار پرداخته و سپس بقیه تحصیل خود را نزد مرحوم آقا غلامحسین به پایان رسانده اند و چون بعد از فوت پدر ایشان، مرحوم آقا غلامحسین مادر آنها را به عقد خود در آورده بود، علاوه بر اینکه پسر عموی آقا غلامحسین بوده اند سمت اولادی را هم نسبت به او داشته اند ولی به طوریکه مسموع شد آقا غلامحسین هم گرفتار سفت حسادت بوده و آنچه می دانسته و می نواخته حاضر نبوده است بطور کامل به آنها یاد بدهد، این دو برادر در موقعی که آقا غلامحسین از حضور آنها اطلاع نداشته و بطور آزاد بخیال خود مشغول نوازندگی بود، در اطاق دیگر مخفی می شدند و به استراق سمع، قطعاتی را از او درک می نمودند.
در زمان ریاست مرحوم محمد صادق خان، مرحوم آقا میرزاعبدالله و آقا حسینقلی هم و جزء نوازندگان درباری بوده اند، مشاهدات این جانب به طرز نوازندگی این دو بردار این است:
مرحوم آقا میرزا عبدالله در اطلاعات ردیف موسیقی ایران در درجه اول بود و ردیف ایشان از ردیفِ مرحوم آقا حسینقلی مفصل تر است ولی در ردیف ایشان مکررات زیاد است ولی ردیف مرحوم آقا حسینقلی نسبتا پر کار تر و زیباتر است، اگرچه ردیف این دو برادر از یک سرچشمه اخذ گردیده و اختلاف زیادی با یکدیگر ندارند، فقط سه قطعه در ردیف مرحوم آقاحسینقلی موجود است که در ردیف مرحوم میرزا عبدالله دیده نشده و آنها عبارتند از خوارزمی در ماهور، سروش بعد از نهیب – ماورا النهر که قطعه ایست شبیه به گوشه ای از افشاری که فرود آن به راست پنجگاه می رود.
۱ نظر