علیرضا میرعلی نقی
بخش عمده آثار تاج که گاه در رادیو اصفهان و بیشتر در منازل هنرمندان به طور خصوصی ضبط شده، با نی سیدحسن کسایی (متولد ۱۳۰۷ش)، تار جلیل شهناز (متولد ۱۳۰۰ش) و نیز تار عباس سروری و محمدرضا لطفی همراه است. همچنین یک دوره برنامه رادیویی در شناخت گوشه های آواز ایرانی با اجرای او ضبط شده است.
در میان آثار فراوان تاج، صفحه اذان و نیز تصنیف «به اصفهان رو» سروده ملک الشعرای بهار، شهرت دارد (سپنتا، ۱۳۶۹ ش، ص ۲۱۶). آثار ضبط شده تاج از حدود نیم قرن تلاش او در آوازخوانی حکایت دارد و دوران کار هیچ خواننده ای، به غیر از اقبال آذر* این اندازه طولانی نبوده است. وی نمونه شاخص آوازخوانی در مکتب اصفهان است.
دقت در این آثار متعدد و متنوع، آشکار می کند که تاج از همان اوان جوانی سبک و شیوه خاص خود را در مکتب اصفهان یافته است و غیر از پختگی و جاافتادگی بیان گرم و دلنشین او، تغییر عمده ای در ارکان اصلی شیوه اجرای او شنیده نمی شود. شاید نظر به همین اختصاصات است که برخی صاحب نظران وی را مبتکر سبکی نوین و ویژه در آواز دانسته اند (تجویدی، همانجا؛ طاهرزاده، ص ۲۷؛ لطفی، ص ۴۵). صدای تاج وسیع و پرطنین و قابل تطبیق با حدود صدای تنور در آواز اروپایی است (سپنتا، ۱۳۶۹ ش، ص ۲۱۵).
خصوصیات ممتاز هنر تاج در اجرای آواز ایرانی عبارت است از: تنوع تحریر، اجرای گوشه های مهجور و مشهور، درک جملات آوازی و سازی، حسن سلیقه در جمله بندی و رسم ترکیب مبتدا و خبر آغاز و اوج و فرود آواز، تسلط کامل در اجرای ضربی‌ها و تصنیف‌ها. امتیاز ویژه تاج «مناسب خوانی» او بود (همانجا؛ تجویدی، همانجا) که این، خود ثمره حافظه نیرومند و محفوظات فراوان شعری او بوده است.
جلال تاج اصفهانی، فردی متشرّع، پایبند به اصول اخلاقی و آراسته به ارزش‌های بلند انسانی بود و هیچگونه آلودگی نداشت و از همین رو توانست قدرت صدا و نفس و طنین سالم آوازش را تا آستانه هشتادسالگی حفظ کند. وی در ۱۳۶۰ش در اصفهان درگذشت و در گورستان تخته پولاد به خاک سپرده شد.
منابع
۱- علی تجویدی، «اصفهان و تاج»، در یادنامه تاج: به مناسبت یکمین سال درگذشت جلال تاج اصفهانی خواننده مشهور ایران، چاپ منوچهر قدسی، اصفهان? (۱۳۶۱ش)
۲- ساسان سپنتا، تاریخ تحول ضبط موسیقی در ایران، اصفهان ۱۳۶۶ش
۳- همو، چشم انداز موسیقی ایران، تهران ۱۳۶۹ش
۴- مهدی ستایشگر، واژه نامه موسیقی ایران زمین، ج ۳: نام نامه موسیقی ایران زمین، تهران ۱۳۷۶ش
۵- محمدرضا شجریان، «در سوگ تاج اصفهانی: بزرگ مرد آواز ایران»، در یادنامه تاج
۶- محمد طاهرزاده، «استاد جلال الدین تاج»، در یادنامه تاج
۷- محمدرضا لطفی، «شیوه آوازخوانی تاج»، در یادنامه تاج
۱ نظر