محمد طریقت
متن خلافت‌نامه‌ی شاه‌عبدالله دهلوی برای مولاناخالد به این شرح است:
«عبدالله نقش‌بندی مجدّدی عفی‌عنه، گزارش می‌نماید که سرآمد علمای دین و گزیده‌ی طالبان راه حقّ‌الیقین حضرت مولاناخالد […] پس ایشان را به اجازه و خلافت و تربیّت طالبان ممتاز نمودیم و در طرق قادریه، چشتیه، سهروردیه و کُبرویه نیز مجاز و مأذون ساختیم» (توکّلی،۱۳۹۵: ۲۵۷).
طریقت نقش‌بندی، به‌سرعت شروع به‌تبلیغ تعالیم خود نمود و با شبکه‌ی گسترده‌ای از شیوخ که مولانا به‌وجود آورده بود، موفّق شد طریقت‌های موجود در کردستان را پشت سر بگذارد. یکی از علّت‌های پیشی گرفتن نقش‌بندیه از طریقت قادریه، باز بودن راه دست‌یابی به‌مقام مرشدی بر روی صوفیان و مرشدان دیگر طریقت‌ها بود؛ زیرا که در نقش‌بندیه، هر فردی می‌توانست پس از گذراندن دوره‌ی آموزش، شیخ گردد. عامل دیگر، پایبندی و ترویج شریعت توسّط این طریقت بود که موجب جلب حمایت مردم و حکام شد (علیزاده، ۱۳۹۱: ۴۷).
سرانجام، در سال ۱۲۴۶ هجری قمری، مولاناخالد در مراجعت به‌سرزمین شام برای تدریس، در صالحیه از توابع دمشق بر اثر بیماری طاعون درگذشت و در همان‌جا او را دفن کردند که امروزه به‌عنوان زیارت‌گاهی برای مریدان و عاشقان این طریقت محسوب می‌شود. بعد از وفات مولاناخالد، شاگردان وی در مناطق مختلف اسلامی از جمله کردستان به ارشاد و پیشبرد طریقت نقش‌بندیه پرداختند. شیخ‌عثمان سراج‌الدین تویله‌ای نقش‌بندی، یکی از جانشینان بسیار نامی مولاناخالد بوده است که چهار فرزند و نوادگان ایشان نیز به‌مقام خلافت و ارشاد رسیدند.
از دیگر خاندان‌های طریقت نقش‌بندیه در سراسر کردستانات بزرگ می‌توان به‌برخی از آنان همچون: خاندان حسینی، خاندان سادات زنبیل، خاندان کمانگر، خاندان خانگاهی، خاندان کاشتری (مردوخی) و افرادی همچون: شیخ‌اسعد نقش‌بندی، میرزاعبدالرحیم (وفایی)، ملّاحامد بیسارانی (علیزاده، ۱۳۹۱: ۹۳)، خاندان نهری یا شمذینی، خاندان شیخ‌یوسف برهان‌الدین، خاندان بارزانی، خاندان چمپاراو، خاندان دوزخ‌دره، خاندان بجیلی، خاندان سیری و… اشاره کرد (توکّلی، ۱۳۹۵: ۳۰۸-۳۰۵).
اگرچه اطّلاعات کمی از نقش‌بندیان قبل از مولاناخالد در کردستان موجود است، اما نشانه‌هایی از حضور آنان در مناطق کُردنشین وجود دارد. علیزاده در پایان‌نامه‌ی خود با عنوان «طریقت نقش‌بندیه در کردستان» به‌نقل از مارتین وان برویین‌سن (۷) می نویسد:
«نقش‌بندیان کردستان به‌ویژه تحت تأثیر شخصیّت شیخ‌محمود عزیز، از دیار بکر و جد وی، گوک‌آقا که اصالتاً اهل ارومیه بودند، هستند؛ این شیخ در مناطق مختلف چون: وان، ایروان و ارومیه خلفایی داشته است و پس از او نیز فرزندش شیخ‌اسماعیل به‌عنوان جانشین، تعالیم وی را ادامه داده است» (علیزاده، ۱۳۹۱: ۴۸).
توکّلی به‌نقل از محمّدامین کُردی، شجره‌نامه‌ی طریقت نقش‌بندیه را به‌سه سلسله تقسیم می‌کند و در این‌باره می‌نویسد: «سلسله‌ی اوّل از علی فارمدی، او از قاسم گرکانی، او از عثمان مغربی […] او از معروف کرخی، او از امام رضا (ع) و به‌ترتیب اهل بیت اطهار به‌پیامبر (ص) می‌رسد؛ سلسله‌ی دوّم تا معروف کرخی، به‌شکل سلسه‌ی اوّل با این تفاوت که او از داوود طایی، او از حبیب عجمی، او از حسن بصری، او از حضرت علی (ع) به‌پیامبر (ص) می‌رسد؛ سلسله‌ی سوّم همان خواجگان است که از طریق ابوبکر صدیق به‌پیامبر (ص) می‌رسد» (توکّلی، ۱۳۹۵: ۳۱۱).
پی نوشت
۷- Martin van bruinessen
۱ نظر