گفتگوی هارمونیک
کتاب «دَلی جِیران: (آهوی سرگشته): گلچین نغمه‌های آذربایجانی برای سه‌تار»، با نغمهنگاری و تنظیم سجاد سعیدی توسط نشر خُنیاگر منتشر شد.
مؤلف در مقدمۀ خود ابتدا به معرفی مجملی دربارۀ موسیقی آذربایجان پرداخته دراین‌باره می‌نویسد:
موسیقی آذری به موسیقی مردم آذربایجان گفته می‌شود که هنرمندان آن دیار با خلاقیت فردی خود آن‌را می‌آفرینند. به‌طور کلی، موسیقی آذری به دو نوع تقسیم می‌شود:
۱- موسیقی مقامی (ردیف دستگاهی)؛
۲- موسیقی آشیقی.
موسیقی مقامی آذری برگرفته از ردیف موسیقی ایرانی یا به‌نوعی خلاصه‌شده‌ای از ردیف موسیقی ایرانی است. حتی بیشتر اسامی این مقام‌ها همنامِ مقام‌ها یا گوشه‌ها و دستگاه‌های ایرانی است. (به‌عنوان‌مثال، مقام بیات شیراز در موسیقی آذری برگرفته از یکی از گوشه‌های آواز اصفهان به نام بیات شیراز است.)
هفت مقامِ اصلی موسیقی آذری‌عبارت‌اند از: ۱- راست ۲- سه‌گاه ۳- شور ۴- شوشتر ۵- بیات‌شیراز ۶- چهارگاه ۷- همایون، و سه مقام‌جنبی یا، به گفتۀ ردیف‌دانان ایرانی، سه مایه یا آواز دیگر آن عبارت‌اند از: ۱-سارنج ۲- شهناز ۳- نوع دیگری از چهارگاه.
عاشیق یا آشیقْ عارف و نغمه‌سرای سیّاری است که ساز می‌نوازد و آواز می‌خواند. موسیقی آشیقی برپایۀ بداهه‌خوانی و بداهه‌نوازی استوار است (حتی شعر و آهنگ تصنیف‌های خودشان را گاهی خود می‌سازند).
مؤلف سپس به معرفی کتاب حاضر می‌پردازد و می‌نویسد: هدف از نگارش کتاب حاضر آشناکردن نوازندگان و هنرجویان سه‌تار با نغمه‌های زیبای موسیقی آذری، بالابردن توانایی نوازندگی هنرجویان، گسترش کارگان و نشان‌دادنِ قابلیت‌های سه‌تار است. سه‌تار جزو معدود سازهای موسیقی ملی ایرانی است که تنوع زیادی در اجرای سونوریته‌های مختلف دارد به‌طوری‌که با آن می‌توان صدای دوتار، تنبور و چگور (قوپوز) را تقلید کرد و حتی از کوک این سازهادر آن ساز استفاده کرد.
در کتاب حاضر برای اولین‌بار سعی کرده‌ام در حد بضاعت خود با ساز سه‌تار یکی از کوک‌های پرکاربرد ساز قوپوز و تار آذری را معرفی کنم و قطعات مختلفی را در موسیقی مقامیِ آذری و هم آشیقی تنظیم و نت‌نگاری کنم تا بدین‌شکل گام کوچکی در اعتلای ساز سه‌تار و نشان‌دادن قابلیت‌های بی‌شمار آن انجام دهم و همچنین دِین خود را به‌عنوان نوازندۀ ایرانیِ ترک‌زبان به موسیقی مادری خود ادا کنم.
در بررسی اجمالی می‌توان گفت کارگان موسیقیِ آذری مانندِ موسیقیِ دستگاهی ایرانی به چند دسته تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:
۱. پیش‌درآمد (که در موسیقیِ آذری به آن «درآمد» می‌گویند)،
۲. رِنگ (این گونه به‌نظر می‌رسد که اغلب این رِنگ‌ها برای اجرا با رقص آذری خلق شده‌اند)،
۳. تصنیف‌ها (که آهنگساز برای آن براساس شعری که قبلاً توسط شاعری سروده شده ملودی می‌سازد)،
۴. ماهنی‌ها (به ترانه‌های باکلام محلیِ آذربایجان گفته می‌شود که نسل‌به‌نسل و سینه‌به‌سینه به دست مردم این روزگار رسیده که به «موسیقیِ خلق» معروف است.)
بنده در این کتاب از تمامی فرم‌های ذکرشده انتخاب، تنظیم و نغمهنگاری کرده‌ام. لازم به ذکر است چیدمان آهنگ‌ها براساس کوک صورت گرفته و بخش اول آن همان کوک متداول «دو، سُل، دو، دو» است و مدرسان محترمِ سه‌تار می‌توانند براساس صلاحدید خود و توانایی هنرجو قطعات را آموزش دهند.
نت‌نگاری بسیاری از قطعات این کتاب در بازار موجود نیست یا اگر هست، غالباً ازنظر نت‌نگاری مشکلات فنی دارند. بنده طی دو سال و نیم اجرای این قطعات را بارها شنیده‌ام، با سه‌تار نواخته‌ام و سپس نغمهنگاری کرده‌ام. تمام سعی اینجانب طی نگارش کتاب حاضر این بوده تاجایی‌که امکان‌دارد نغمهنگاری قطعات را با دقت و حساسیت زیاد انجام دهم و سعی کرده‌ام با ساده‌ترنوشتن قطعات و همچنین افزودن علایم تکنیکی_ ازجمله انگشت‌گذاری، ریز، تک‌ریز و…_ هنرجویان محترم در نت‌خوانی و اجرای قطعات با مشکل مواجه نشوند و بتوانند به‌راحتی قطعات را_ تاجایی‌که امکان نگارش وجود دارد_ درک کنند و آنها را با احساس و درک قوی‌تر و عمیق‌تری اجرا کنند.
هرچند قطعات این کتاب برای سه‌تار تنظیم شده‌اند، نوازندگان تار یا حتی سازهای دیگر هم می‌توانند آنها را با تغییراتی بنا بر تکنیک ساز خودشان اجرا کنند.
۱ نظر