سکوت… سایه شوم وحشت (۳)

اگر بخواهیم تا دهه پنجاه موسیقیدانانی را که آثاری پرشمار در عرصه موسیقیِ سیاسی دارند را نام ببریم تنها به نام عارف قزوینی برمی‌خوریم که البته نه در زمینه موسیقی محض یا بی‌کلام بلکه در زمینه ساختِ «موسیقیِ اعتراضی» یا به تعبیر بهتر «تصنیف سیاسی»، حضوری فعال داشته است. شاید عارف به خاطر پیشینه ادبی خود و گردن نهادن بر «اصلِ رسالت اجتماعی» در جامعۀ ادبیات، ساخت آثاری با مضامین روز را لازم می‌دیده و این اشعار نیز بالاجبار با موسیقی او عجین می‌شده ولی اگر او تنها یک آهنگساز بود، شاید هیچ اثری از او حتی با نام یا عنوانی که نشاندهنده ارتباط اثر با مسائل سیاسی و اجتماعی است دیده نمی‌شد.

با نزدیک شدن به دهه چهل شمسی که همزمان با فعالیت «روشنفکرانِ چپ» در جهان و جنبش‌های پرشمار گروه های دانشجویان کمونیست بود، برخلاف دوران گذشته که وابستگی هنر به جریانات روز را ضد ارزش و «تاریخ مصرف‌دار» تلقی می‌کرد، «هنر سوسیالیستی» دارای جایگاه ارجمندی شده بود و مخصوصاً قشر جوانِ تحصیل‌کرده، روزبه‌روز از هنرمندان غیرسیاسی فاصله می‌گرفتند.

نتیجه این نگرش منجر به تولید انبوهی از آثار سیاسیِ «مستقل» (شامل «موسیقی های اعتراضی») در دهه پنجاه و «دولتی» (شامل «موسیقی های انقلابی») در دهه شصت و پس از آن شد.

درباره دو گفتمانِ «هنرِ مردمی» (که زیر مجموعۀ «هنر کاربردی» قرار می‌گیرد) و «هنر محض» (یا به عبارتی «هنر برای هنر») بحث های دامنه‌داری، مخصوصاً از ابتدای قرن بیستم تا امروز وجود داشته و هر دو گرایش، گروهی از هواداران را در میان اهالی هنر و روشنفکران دارند. بخش اعظمی از گروه‌هایی که نگرش‌های چپ دارند، «هنر مردمی» را تایید می‌کنند و بخش کوچکی از گروه‌های چپ و غیرِ چپ (از راست تا میانه)، این گرایش را رد می‌کنند و «هنرِ عالی» را بی‌زمان و آزاد و اصولاً فراتر از مسائل روز می‌دانند.

نیاز به توضیح بیشتری نیست که طبعاً، وابستگان جبهه ملی عموماً (به جز استثنائاتی) جزو مخالفین تفکرات چپ بوده و روش‌های تبلیغاتی آنها را که از مسیر ساختن سرود و شعارهای تند می‌گذشته، نمی‌پسندیده اند و به همین دلیل بسیاری از هواداران نهضت ملی که دستی در هنرِ موسیقی داشته‌اند، یا هیچ اثری از خود در این زمینه به جای نگذاشته‌اند و یا آثار آنها چنان نمادگرا بوده که شبیه به «هنرِ محض» به نظر می‌رسد (مثل سمفونیِ ناتمامِ «نفت» اثر علینقی وزیری و «پیرِ احمدآباد» ساخته محمدرضا تفضلی).

در کنار این مسئله دو اتفاق دیگر نیز باعث رکود آثار موسیقایی با موضوع نهضت ملی مردم به رهبری دکتر محمد مصدق شده است، اول ممنوعیت پرداختن به این موضوع در قبل و بعد از انقلاب ۵۷ و دوم انفعال عموم نیروهای ملی در مقابل حمله‌های پی‌درپی مخالفان.

مجله آنلاین ایران فردا