سعید مجیدی
بخش دوم بررسی صدا و شیوه بیان
سراج دارای صدایی نرم و لطیف، با وسعت یا گستره زیروبمی محدود یا در اصطلاح دو دانگ، و محدودۀ دینامیکی (شدت وری) کم است. وی بیشتر از صدای سینه و صدای میانی با حجم و تشدید کم در خواندن بهره می برد.
این خواننده هنگام اجرا فشاری بر ساختار اندام صوتی و به خصوص حنجره وارد نمی‌کند، که این ویژگی مثبت تکنیک ایشان است. البته تمرینات کم گسترۀ زیر و بمی، تشدید و تقویت صدا برای این خواننده محدودیت‌هایی ایجاد کرده است، و به همین علت است که در آثارش لحظات کوتاهی صدای اوج و قوی شنیده می‌شود.
به‌طورکلی استفاده بیش ازاندازه از تمهیدات و دستکاری‌های صوتی، به‌عنوان مثال و در اصطلاح استفاده از اکوی حمامی و موارد دیگر، ایشان را به خواننده و صدایی استودیویی تبدیل کرده و خواننده در اجراهای زنده، به ویژه کنسرت‌ها دچار ضعف است. و اما در خصوص شیوه بیان باید گفت بیان سراج بیانی واضح و شفاف و بیشتر به گفتار و دیکلاماسیون نزدیک است، که خود وضوح ادای کلمات و جملات را نیز به همراه دارد، که از محاسن خوانندگی ایشان است.
البته دقت در رعایت تکیه (اکسان)، تأکید و درنگ های مناسب در شعر را نیز به حسن بیان خواننده افزود. که همین نکات و موارد، تصنیف‌خوانی وی را نیز دلنشین تر ساخته و از نقاط قوت اجراهای وی به شمار می‌رود.
اما گاهی در آوازها خواننده به‌منظور بیان دقیق اشعار، حس موسیقایی (موزیکالیتۀ) آواز خود را از دست می دهد، مانند آوازهای آلبوم «ِنازنین یار»، یا در ساز و آواز همایون آلبوم «ِخمار مستی» در بیت «ِبرو ای فقیه دانا» که آواز حالت هجاخوانی به خود گرفته است.
بخش سوم ضرورت نو شدن
گذشته از تلاش‌های آهنگسازان در ایجاد فضایی جدید در آثار با خوانندگی سراج، بسیاری از عناصر تکراری مربوط به کار خواننده کلیشه‌وار و مکرراً استفاده شده‌اند عناصری مانند: جایگاه ثابت صدا، استفاده از گوشه های تکراری در آوازهای بالانشین از آلبوم رویای وصل، یا آوازهای کاست ماه نو(طرف ب) که شباهت زیادی با آوازهای باغ ارغوان داشته و فقط دو بیتی‌ها تغییر کرده‌اند، همانند بازیگرانی که فقط در به صورت کلیشه‌ای توانایی اجرای یک نوع نقش را دارند:
– استفاده بیش از اندازه از اشعار دو بیتی در آوازها.
– استفاده از تحریرهای کوتاه و غلت و نوانس‌های یکسان و تکراری بر روی بعضی هجاها و کلمات
– کشش تکراری بعضی هجاها مخصوصاً هجاهای بلند به صورت صاف و یکنواخت حدود دو یا سه ثانیه.
گرافیک آثار
طرح جلد آلبومهای آثار سراج اغلب تصاویر کلیشه‌ای و گرافیک‌هایی با معیارهای ضعیف‌اند که آلبومهای خواننده‌های جوان پاپ را به ذهن متبادر می‌کند، که تمام هم و غم‌شان معرفی خویشتن با تصویرهایی از خواننده است. در اکثر آثار سراج نیز تصاویری از چهرۀ ایشان از زوایای متعدد خودنمایی می‌کند، حتی در بعضی آثار دو تصویر از چهره خواننده وجود دارد.
مانند آلبومهای «بوی بهشت» و «نازنین‌یار»، ناپسندتر آن است که از مدرس هنر دانشگاه که با فضای سایر هنرها تا حدودی آشناست این انتظار نمی‌رود و انتظار می‌رود دیدگاه هنری‌تری در عرضۀ آثار خود داشته باشد. به واقع توجه به هنر گرافیک در طراحی کاست، سی دی، دی وی دی، در آثار موسیقی در ایران مهجور است.
صدابرداری و ویرایش آثار
یکی از تخصص‌هایی که کمک‌های وافری به موسیقی نموده، صنعت صدابرداری و ضبط و پخش صداست، و جا دارد همین جا از صدابرداران زحمت‌کش و آگاه کشورمان تقدیر و تشکر به‌عمل آورم. در تولید و ویرایش آثار سراج سهم بزرگی صدابرداران خبره‌ای مانند ایرج فهیمی، حسن عسگری و منوچهر ریاحی داشته‌اند که استادانه و با شناخت صدای این خواننده، بسیاری از موارد ضعف کم طنینی و کم حجمی صدای ایشان را اصلاح و برطرف نموده‌اند.
فهرست منابع
۱-محمد تقی بهار (ملک الشعرا) – سبک شناسی جلد دوم – انتشارات امیرکبیر ۱۳۷۰
۲- محسن شهرنازدار، گفتگو با داریوش طلایی دربارۀ موسیقی ایران، تهران: نشرنی ۱۳۸۳
۳- محسن شهرنازدار، گفتگو با مجید کیانی دربارۀ موسیقی ایران، تهران: نشرنی۱۳۸۳
۴- علی زاده محمدی، دیدگاههای نوین بر ردیف موسیقی ایران، انتشارات سرود ۱۳۷۹
۵- مجموعه آثار حسام‌الدین سراج
*لازم به ذکر است این مقاله ویرایش جدیدی است از مقاله‌ای که اردیبهشت ۱۳۸۷ در مجلٖۀ گزارش موسیقی انتشار یافته است.
۱ نظر