گفتگوی هارمونیک
«ردیف مجلسی، اثر ذوق موسی معروفی»، در دو نسخه برای ویولن، و تار و سه‌تار، با ویرایش و بازنویسی شهاب مِنـا توسط نشر خُنیاگر منتشر شده است که حاوی یک دوره ردیف موسیقی ایرانی برای ویُلُن، و آخرین کتاب منتشرشده به سعی و اهتمام دکتر لطف‌الله مفخم‌پایان (۱۳۶۲_۱۲۹۴) است.
در مقدمه این کتاب می‌خوانیم:
کتاب حاضر حاوی یک دوره ردیف موسیقی ایرانی برای ویُلُن، و آخرین کتاب منتشرشده به سعی و اهتمام دکتر لطف‌الله مفخم‌پایان (۱۳۶۲_۱۲۹۴) است. چنان‌که مفخم‌پایان در مقدمه‌اش بر این کتاب ذکر می‌کند، او ردیف حاضر را در تابستان سال ۱۳۱۸ از روی یکی از ردیف‌های تنظیم‌یافتۀ استاد موسی معروفی، که برای تار ویرایش و نوشته شده بود، رونویسی کرده و با انتقال به یک نت بالاتر برای ویُلُن نوشته است تا از این نسخه برای دورۀ سوم ردیف ویُلُن استاد ابوالحسن صبا بهره گرفته شود. این نسخۀ دست‌نویس تا سال ۱۳۲۳ (زمان انتشار دورۀ دوم ردیف ویُلُن صبا) در اختیار استاد صبا بوده ولی به دلیل اشتغالات مفخم‌پایان و سرانجام مرگ صبا فکر ویرایش آن برای دورۀ سوم به‌کلی به دست فراموشی سپرده شده است. سرانجام، بیست سال پس از مرگ صبا و نزدیک چهل سال پس از نگارش مفخم‌پایان، این اثر در سال ۱۳۵۶ به‌اهتمام دکتر مهدی برکشلی و به توسط انستیتوی تحقیقات موسیقی‌شناسی ایران فرهنگستان ادب و هنر منتشر شده است.
ویژگی‌های ردیف حاضر
- بررسی محتوا
چنان‌که در مقدمه‌های دکتر مهدی برکشلی و لطف‌الله مفخم‌پایان بر چاپ نخستین این کتاب_ که در صفحات بعدی نیز آمده_ درج شده، ردیف حاضر مؤکداً به آقامیرزاعبدالله، آقاحسینقلی و درویش‌خان منسوب شده که به توسط موسی معروفی نگارش یافته و به توسط لطف‌الله مفخم‌پایان یک پرده زیرتر برای ویلن رونویسی شده است اما نگارنده با نواختن نت این مجموعه دریافت جملات و محتوای ردیف حاضر ارتباطی به ردیف میرزاعبدالله (روایت نورعلی برومند) و ردیف آقاحسینقلی (روایت علی‌اکبر شهنازی) ندارد و تمامی جملات آن ساخته و پرداختۀ استادی دیگر است. موسی معروفی در شرح ردیف استادش، درویش، ذکر می‌کند درویش‌خان ردیف‌ها را خلاصه و مختصر کرده بود و بسیار مطالبی که در آوانگاری علینقی وزیری از ردیف‌های میرزاعبدالله و آقاحسینقلی مندرج است در ردیف درویش یافت نمی‌شد. محتوای کتاب حاضر به ردیف‌های به‌جامانده از دیگر شاگردان درویش، مرتضی نی‌داوود و سعید هرمزی، نیز قرابتی ندارد.
همچنین با تطابق فهرست گوشه‌های ردیف حاضر با ردیف آقاحسینقلی و ردیف میرزاعبدالله به روایت نورعلی برومند پی می‌بریم تعدادی از گوشه‌های موجود در ردیف حاضر در دو ردیف مذکور نیستند و علاوه‌براین، توالی و ترتیب گوشه‌ها در آنها در مواردی متفاوت است.
گوشه‌هایی از ردیف روایت لطف‌الله مفخم‌پایان که در روایت نورعلی برومند از ردیف میرزاعبدالله به چشم نمی‌خورند:
آواز دشتی: دشتستانی، کوچه‌باغی، چوپانی، ساقی‌‌نامه
آواز ابوعطا: سَمَلی، مثنوی
آواز افشار: نهیب، رهاب، مثنوی
آواز بیات ترک: روح‌الارواح، قطار، مثنوی
دستگاه شور: نشیب‌وفراز، اوج‌وحضیض، گریلی ضربی، فرودآور، آذربایجانی، حسینی
آواز اصفهان: بیات شیراز، شاه‌خطایی، رهاب، شیرین و فرهاد، مثنوی
دستگاه همایون: نغمه، تنگستانی، موره،عشاق، زابل، بیات عجم، بحر نور، منصوری، مویۀ بختیاری
دستگاه سه‌گاه: پیش‌حصار، حصار، حدی، پهلوی، رجز
دستگاه چهارگاه: پر پرستوک، ساربانگ
دستگاه ماهور: گشایش، خوارزمی، تک مقدم، سروش، ملک‌حسینی، سوزوگُداز، شکستۀ نصیرخانی، ماوراء‌النهر
دستگاه نوا: عراق، مُحَیِّر، آشورآوند، تخت تاقدیس (تخت کاووس)، ناصری
دستگاه راست‌پنجگاه: ماوراء‌النهر، زابل، نهیب، عراق، بسته‌نگار، مُحَیِّر، آشورآوند، جامه‌دران
۱ نظر