کیوان پهلوان
پس از حمله اعراب، در زمان خلیفه عمر بن خطاب، ابوموسی اشعری در سال ۶۲۴ سپاهی را راهی فتح قم کرد و پس از آن قم مقصد مهاجران عرب از عراق و سپس علویان و شیعیان شد. این شهر از دورهٔ اموی و عباسی به تدریج به پایتخت مذهبی شیعیان تبدیل شد. پس از وفات فاطمه معصومه خواهر علی بن موسی و دفن او در قم، این نقش شهر به تدریج گسترش یافت.
مردم قم در دوران امویان و عباسیان و در زمان‌های حکومت‌هارون الرشید، مأمون، معتصم، معتمد عباسی و حاکمان دیگر چندین بار برضد حکومت‌های وقت شورش کرده و از پرداخت مالیات سرباززدند که در بیشتر موارد سرکوب شده و قم متحمل خسارات زیادی شده‌است. در زمان حکومت‌های آل بویه و سلجوقیان قم روبه توسعه و پیشرفت نهاد و دوباره با حملهٔ مغولان متحمل خسارت شد که در نهایت با قدرت یافتن صفویان در ایران و رسمی شدن مذهب شیعه شهر به تدریج توسعه یافت.
حملهٔ افغان‌ها به ایران در پایان دورهٔ صفویه باعث شد که این شهر صحنهٔ نبرد میان مردم و مهاجمان شده و مورد تاخت و تاز قرار گیرد. در دوران‌های افشاریه و زندیه نیز به دلیل بی‌توجهی حکومت‌ها از توسعه بازماند. پادشاهان قاجاریه توجه بیش‌تری به قم نشان دادند.
موسیقی ردیف دستگاهی ایران به ویژه در منطقه شیعی قم و فراهان بزرگ که در مجموعه منطقه شیعی تاریخی بوده است رشد می کند مخصوصا در فضای مذهبی و مراسم ماه محرم و از دوره زندیه به بعد بیشتر در شبیه خوانی.
پس شیعه شدن اصفهان و شیراز در همین دوران صفویه و بعد الحان موسیقی ردیف دستگاهی پس از تبریز و جمهوری کنونی آذربایجان در آن مناطق برجسته تر می‌‌‌‌‌‌‌‌شود؛ اما پایگاه اصلی آن به اعتقاد بنده در فراهان بزرگ بوده است. چرا شهر قم به عنوان مرکز آن مناطق نمی توانست باشد؟
زیرا قم به عنوان مرکز شیعه که روحانیت قدرت بلامنازع شیعیان را داشتند در فضای مذهبی نه جای موسیقی بود و نه جای اجرای مراسم تعزیه و شبیه خوانی! اجرای شبیه خوانی هنوز هم در شهرهایی که روحانیت قدرت بلامنازع دارند کمرنگ است؛ مانند مشهد، شهر آشتیان و غیره.
پس این روستاها و شهرهای منطقه بودند که از مرکز حکومت روحانیت دور بودند و امکان اجرای این مراسم وجود داشت و موسیقی ردیف دستگاهی هم در تمامی این مراسم نقش اصلی را داشت و همچنین بروز نوآوری در میان اجرا کنندگان بسیار زیاد بود و به خاطر اینکه ریتم موسیقی را هم کند کرده بودند تمامی نوآوری‌ها در چارچوب لحن و ملودی اتفاق افتاده است. به همین خاطر است که بدون اغراق، موسیقی ردیف دستگاهی ایران دارای یکی از غنی ترین گنجینه‌های موسیقی مردم جهان است.
۱ نظر