گفتگوی هارمونیک
«میر عشق»؛ ویژه‌برنامه زادروز میرعلیرضا میرعلینقی مورخ، پژوهشگر، روزنامه‌نگار و منتقد موسیقی روز دوشنبه ۱۷ اردیبهشت‌ماه ساعت ۱۹ در فرهنگسرای ارسباران برگزار می‌شود. ورود برای عموم علاقه‌مندان آزاد و رایگان است.
چهل سال توجه بی توقف
(به مناسبت زادروز او ۱۳۴۵/۲/۸ و تجلیل از ۳۸ سال تلاش فرهنگی)
دهه ششم زندگی نخستین روزنامه نگار و منتقد حرفه ای موسیقی ایرانی، میرعلیرضا میرعلی نقی، در آستانه فرارسیدن است و زندگی فرهنگی هنری او نیز چهل ساله خواهد شد. نام او برای دوستداران تاریخ و هنر موسیقی ایرانی نامی نیک شناخته شده است و آثارش در حافظه ها نشسته است.
نه تنها در فضای موسیقی بلکه در بسیاری از دیگر حوزه های فرهنگی، مانند مطبوعات و تاریخ و ادبیات و کتابشناسی و دانشنامه نگاری و سندپژوهی و برنامه سازی برای رسانه، نامی آشنا و معتبر است. استعداد او از همان اوان جوانی، نظر تحسین استادان را جلب کرد و دستخط های بسیاری که از سالها پیش در تایید و تشویق او نوشته اند، گواه این حسن نظر است.
میرعلیرضا میرعلی نقی، اصالتاً از تهرانی های قدیمی است. اجرای تقریباً حرفه ای موسیقی ایرانی در فضای خانواده پدری او شنیده می شد. (عموی او همنواز اسفندیار منفردزاده و سرپرست ارکستر کمال وفایی بود). موسیقی و کتاب، خانه حقیقی زندگی او شدند. از ۱۳۶۰ با علاقه ای که به دانستن پیشینه تاریخی موسیقی ایرانی و شرح حال هنرمندانش پیداکرده بود، جستجوهای شخصی خود را در مطبوعات آغاز کرد و بعدها به خلوت هنرمندانی که ناگزیر خانه نشینی را برگزیده بودند، راه یافت و ده‌ها ساعت با آنها گفتگو کرد.
در یک مقطع تقریباً ده ساله (از ۱۳۶۳ تا ۱۳۷۳) او تنها فرد فعال در این زمینه بود و جامعه موسیقی و ترانه به او احترام و توجه ویژه داشت. آموزش هایی متمرکز ولی ناپیوسته (به دلیل مخالفت های همیشگی خانواده) در زمینه اجرایی دید و از درس های ارسلان کامکار، مجید کیانی، فخری ملک پور و لیدوش هاروطونیان (همسر پروفسور امانوئل ملیک اصلانیان) بهره برد.
از بین سه ساز ویولن، پیانو و سنتور، در نواختن آخری مهارت یافت ولی هیچگاه به آن تظاهری نکرد و می خواست تنها با عنوان پژوهشگر تاریخ موسیقی کلاسیک ایرانی شناخته شود. شیوه سنتور نوازی او، با سونوریته ای قدمایی، محتوایی ترکیبی از ردیف و جمله های برگزیده از صبا، محجوبی، درگاهی و مشیر همایون شهردار را ارائه می دهد.
با وجود پرکاری بسیاری که تا اواسط دهه ۱۳۸۰ از او دیده می شد و امید به انتشار آثار پیاپی از او می رفت، از سال ۱۳۸۶، از مطبوعات کنار کشید، در رسانه های الکترونیکی مطلبی ننوشت و در صدا و سیما جز در چند مورد معدود حاضر نشد، به کار اداری اش پایان داد، کتابی منتشر نکرد و از ناشرانش درخواست کرد اثری از او تجدید چاپ نشود. دراین باره به کسی توضیحی نداد.
با این حال، تاثیرگذاری او در همین دودهه سکوت و بی خبری مشخص شد. نام او بیش از هر فعال قلمی و رسانه ای در حوزه موسیقی، حک شده در حافظه اهل هنر است: چه روزنامه نگار و چه استاد دانشگاه و چه برنامه ساز. دنیای دیجیتال، نوشته های قدیمی او را در اختیار جوانهای علاقمند قرارداد و نام او، بسیار بیش از گذشته ها بر سرزبانها افتاد. اندیشه های او مخاطبان واقعی خود را یافتند و به جستجوی او برآمدند.
با همه سرسختی او برای ادامه موضع بیست سال اخیرش، تقاضا از او برای آماده سازی و انتشار آثارش هنوز هم ادامه دارد: از دانشجویان تا ناشران. استاد بزرگ اتنوموزیکولوژی ایران، دکتر محسن حجاریان، او را محققی تمام عیار می شناسد که «تلاش‌هایش معنی دارتر از افرادی است که زیر اسم آکادمی، خط تولید مقاله راه انداخته و فقط رزومه سازی می کنند.»
گیرایی محتوای او هم در نوشتار و هم در گفتار، به تائید همگان رسیده است. نوشته های او، ترکیب غیر قابل تقلیدی است که وسعت اطلاعات، سره گزینی، نگاه دقیق و استدلالی منطقی را با نثری فصیح و استفاده گهگاه از بیانی شاعرانه و پرعاطفه را ارائه می کند و در خواننده تاثیر می گذارد. جالب این که بیشتر آنها بنا به سفارشی فوری و به طور بداهه نوشته شده اند و کمتر پیشنویس داشته اند، و سرعت ذهن و قدرت حافظه او را نمایانگرند.
در نوشته های او، دانش موسیقی شناسی به موازات تسلط به روش های تحقیق و توانایی بیان ادبی قوی (و گهگاه با ارائه نظراتی برخاسته از استنباطی شهودی و باورپذیر) پیش می روند و از لحاظ کّمی و کیفی، جایگاهی منحصر بفرد را نشان می دهند. بسیاری از ترکیبات و استعارات ابداعی او در نوشته های جوانان حوزه موسیقی شناسی به کار می روند، بدون ذکر ماخذ، و غالباً بری از تاثیری که در نسخه اصلی آن حس می شود.
سالها کار بی‌وقفه او در زمینه‌های اصلی و فرعی روزنامه نگاری، مدخل‌نویسی در دانشنامه ها، ویراستاری (از محتوای تخصصی، تا صرفاً ادبی)، پیش بردن همزمان تحقیق کتابخانه ای و تحقیق میدانی، و مطالعات پیوسته در زمینه های متنوع و مرتبط با تاریخ نگاری هنری (ادبیات، فلسفه، زیباشناسی، تاریخ سیاسی و اجتماعی، منبع شناسی و…) به او این امکان را داده است که نگاه و نگارش منحصر‌به‌فرد خود را در حوزه تخصصی خود به دست آورد و با وجود تعداد اندک تالیفات مستقل‌اش، از تائید اساتید وقت برخوردار شود.
این عبارت را فراوان تکرار می کند: گردآوری «دِیتا» هدف من نیست. خواست من، ارائه «دیدگاه» است. دیدگاهی براساس تاریخی نگری، که برای شناخت تازه ای از حیات موسیقی ما، زمانش فرارسیده است.
برگزیده ای از فعالیت‌ها و آثار او:
۱) عضو هیات مولفین «دانشنامه جهان اسلام»، به معرفی و توصیه اساتید: داریوش صفوت و تقی بینش، از ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۹ (جوان ترین مدخل نویس حوزه موسیقی در آن دانشنامه).
۲) مولف مدخل های موسیقی در «دایره المعارف تشیع» (از ۱۳۷۲ تا ۱۳۸۲)
۳) مولف مدخل های موسیقی در دانشنامه ۱۸ جلدی «دانش گستر» (به سرپرستی دکتر علی رامین): ۱۳۸۲_۱۳۸۴.
۴) طرح و راه اندازی نشریه «مقام»، ارگان مطبوعاتی مرکز موسیقی حوزه هنری (در سه دوره انتشار آن، به جز دوره میانی، تولید محتوا و وظایف سردبیری کل هر شماره به عهده میرعلیرضا میرعلینقی بود، اما مسئولین اداری هیچگاه حاضر به درج نام او به عنوان سردبیر نشدند): ۱۳۷۷-۱۳۸۸.
۵) راه اندازی و تولید محتوای بخش موسیقی ماهنامه سوره (تنها در دوره سردبیری زنده یاد سید مرتضی آوینی): ۱۳۶۹-۱۳۷۱.
۶) عضو هیات مولفین شورای کتاب کودک (به سرپرستی زنده یاد توران میرهادی): ۱۳۶۹-۱۳۷۴.
۷) نویسندگی، کارشناسی اجرا و گویندگی بیش از ۱۵۰ برنامه رادیویی، مربوط به حوزه موسیقی: ۱۳۷۲_۱۳۸۹.
۸) دستیار اول پروژه تجمیع و ارائه مدون ۲۳ سال برنامه «گلها» (به مدیریت جین لویسن، در پوشش کتابخانه ملی بریتانیا)، در گردآوری اسناد صوتی و تصویری، تحقیق، تاریخ نگاری و شناسایی موارد نامعلوم در برنامه گلها، پژوهش در مرکز آرشیو ملی بریتانیا برای یافتن اسناد مربوط به موسیقیدانان عصر قاجار (لندن: ۱۳۸۵-۱۳۸۷).
۹) سخنرانی و ارائه مقاله در کنفرانس یکصدمین سال نهضت مشروطیت، به دعوت بنیاد «ایران هریتیج» و دانشگاه آکسفرد. لندن، ۱۳۸۷.
۱۰) سخنرانی و ارائه مقاله درباره نقش و نفوذ برنامه رادیویی گلها در تجدید ذهنیت شنونده ایران نوین، کنفرانس ایرانشناسی: استانبول، ۱۳۷۹.
۱۱) نگارش دوازده مدخل ویژه شناخت موسیقیدان های مهم ایران معاصر، برای مجموعه «یکصد شخصیت تأثیرگذار ایران قرن بیستم» (آمریکا، دانشگاه استنفرد): ۱۳۸۳-۱۳۸۴.
۱۲) نگارش بیش از یکصد عنوان بروشور تخصصی برای سی دی؛ با محوریت موسیقی کلاسیک ایرانی و نیز در ژانرهای گوناگون.
۱۳) تدریس یک دوره فوق برنامه «تاریخ تحلیلی موسیقی معاصر ایران» برای دانشجویان رشته موسیقی شناسی قومی (اتنوموزیکولوژی) گروه موسیقی دانشکده هنرهای زیبا؛ دانشگاه تهران، به دعوت پویا نکویی و با حمایت دکتر آذین موحد (ریاست گروه): ۱۳۹۴.
۱۴) مشاور علمی و راهنما(ی خارج از دانشگاه) در بیش از پانزده پایان نامه مقاطع لیسانس و فوق لیسانس، در زمینه‌های مختلف موسیقی شناسی.
۱۵) مشاور هنری، به عنوان انتخاب کننده موسیقی «زمینه» برای فیلم های مستند: صدسال بلدیه، ایران در اعلان، برج میلاد، هزاردستان امیرجاهد، و… سیزده قسمت نخست سریال تلویزیونی «شهرزاد».
آثار قلمی منتشر شده:
با تلاش پیگیر سجاد پورقناد (موسیقی شناس و مدیر سایت گفتگوی هارمونیک)، تاکنون بیش از چندصد نوشته در قالب یادداشت، جستار، گزارش، گفتگو، مقاله پژوهشی، نقد و تحلیل، از میرعلیرضا میرعلینقی شناسایی شده که در حال تکمیل و تدوین برای چاپ هستند. گستره این نوشته ها، گذشته از تنوع در شیوه نگارش، از دایره المعارف نویسی تا طنز موسیقیایی را شامل می شود. پورقناد می گوید: هرچه بیشتر می گردیم باز هم به موارد بیشتری برمی خوریم که تا به حال ناشناخته مانده بودند و ایشان هم هیچگاه آثارشان را فهرست نگاری نکرده اند. همیشه ممکن است مورد تازه ای پیدا شود.
این نوشته‌ها در نشریات فارسی زبان داخل و اندکی هم در خارج کشور منتشر شده اند: اطلاعات، کیهان، آهنگ، ایران، همشهری، کیهان فرهنگی، سوره، شرق، کتاب هفته، نگاه نو، گفتگو، مشرق، مهر، فرهیختگان، اعتماد، کتاب ماه، روز هفتم، فیلم، مقام (و «مقام موسیقیایی»)، گنجینه اسناد، تجربه، کتاب سال شیدا و…
کتاب‌ها:
۱) موسیقی نامه وزیری (مجموعه آثار قلمی و گفتاری استاد علینقی وزیری)؛ اسناد و عکس‌ها و شرح و تفسیر از میرعلیرضا میرعلینقی. تهران، نشرمعین، ۱۳۷۷.[نایاب].
۲) کتابشناسی و مقاله شناسی موسیقی ایران (جلد اول) ، با پیشگفتارهایی از دکتر محسن حجاریان و عبدالحسین آذرنگ. تهران، انتشارات سوره مهر ، ۱۳۸۶. نخستین و یگانه منبع شناسی موسیقی ایرانی به طریق «توصیفی» (چکیده نویسی شده ی منابع) که بالغ بر شش جلد بود و تنها یکی از آنها منتشر شد. کتابی که بارها در مجامع داخلی و خارجی مورد مراجعه و تمجید قرارگرفته است.
۳) راز آشکارا (گفتگو با میلاد کیایی). تهران، ناشر میلاد کیایی، چاپ دهم : ۱۴۰۳.
در مقام ویراستار و حاشیه نویس:
۱) گلبانگ محراب تا بانگ مضراب (خاطرات هنری سید جواد بدیع زاده). تهران، نشر نی، ۱۳۸۲. [چاپ جدید در دست انتشار است].
۲) گفته‌ها و ناگفته‌ها (خاطرات هنری محمدمهدی کمالیان به کوشش بهروز مبصری). تهران، نشرنی، ۱۳۸۰.
گزارش مختصر و مفید او درباره سکوت بیست سال گذشته‌اش، عبارتی مانا از نیمایوشیج است:
زیاد کار کرده ام، کم انتشار داده‌ام و شاید همین امر، مرا از دور، کاهل جلوه داده است.
۱ نظر