محمدرضا مقدم
یکی دیگر از دشواریهای آموزش ردیف سنتور استاد صبا تطابق اشعار با نتها بود. این اشکال بنیادین، معلول پسند شخص ابوالحسن صبا است که برخلاف استادش، علینقی وزیری که بر نگارش هجاها به تفکیک زیر نتها تأکید داشت، نگارش فارسی اشعار را بهصورت مصرع مصرع میپسندید. دشواری تطابق اشعار با نتها موجب میشد خیلی از هنرجویان سنتور این ردیف را بدون خواندن شعر بنوازند و تطابق شعر و ملودی در مواردی حتی برای برخی مدرسان هم مشخص نبود.
استاد فرامرز پایور در ویرایش خودشان سعی کرده بودند برخی موارد مبهم را با درج خط اتصال بالای حامل تذکر دهند و مفید فایده بود اما کافی نبود. اینک در ویرایش کنونی تمام هجاهای شعر را با حروف آوانویسی لاتین زیر نتها نوشتهام و فارسی اشعار را بهصورت مصرع بالای حامل نوشتهام؛ تجمیعی از روش موردِپسند استادان علینقی وزیری و ابوالحسن صبا!
یکی دیگر از مشکلات آموزشی سنتور رسمالخط نگارش نتهاست. مقدمۀ ردیف سنتور استاد ابوالحسن صبا حاوی اولین آیین نگارش نت برای سنتور است، اما این دستور نگارش معضلات زیادی هم دارد؛ ازجمله علائم مربوط به ریز، تکریز، تک بدون ریز، غلت، تکوغلت، در قطعات متر آزاد (گوشهها) با قطعات ضربی متفاوت است.
در مواردی استاد صبا در نگارش بینالمللی نت تصرفاتی کردهاند و علائم بینالمللی نت را بومیسازی کردهاند که بعضاً منجر به تناقضات و پیچیدگی نتنویسی شده است؛ مثلاً علامت آکسان در معنای غیر شدت و بهعنوان تک ابتدای ریز یا جفت ابتدای دوبلریز تعریف شده و گاه دو مفهوم تأکید و تک با هم خلط شدهاند و امکان درج صحیح نتنویسی را سلب کرده است. یا نت پیشای کوتاه (آچیاکاتورا) که تعبیری دوگانه دارد؛ اگر پیش از کشش چنگ و دولاچنگ باشد، پیشای سریع محسوب میشود و اگر پیش از کشش سیاه باشد، تکی پرقدرت با کششی قابل ملاحظه برای ابتدای ریز. همچنین است نحوۀ تعریف تکیهها و استثنائات آن.
در ویرایش کنونی، با حداقل تغییرات، علائم نگارش استاد صبا را اصلاح کردم و برخی از علائم مورد استفادۀ استاد صبا را حذف کردم و بهصورت سادهتر نگاشتم. در ویرایش کنونی علائمی بهکار رفتهاند که امروزه در نتنگاری سنتور متداولاند و طرز نگارش تکنیکها در گوشههای متر آزاد و ضربیها همسان است:
یکی از دشواریهای نتنویسی سنتور محاسبه و اجرای صحیح و دقیق تکیههاست. خود با هنرجویانی مواجه بودهام که چند سال سنتور نواختهاند و همچنان در محاسبۀ نت تکیه مشکل داشتهاند. از طرفی، تعریف صبا از تکیه خود شامل استثنائاتی هم هست که اجرای صحیح تکیهها را برای هنرجو سختتر میکند.
در ویرایش کنونی، بهجای علامت گنگ تکیه از پیشای کوتاه استفاده کردهام و بدینترتیب اجرای گویا و دقیق نت تکیه را فراروی هنرجو قرار دادهام. مواردی را هم که صبا بهعنوان استثنای تکیه درنظر گرفته بود با همان علامت تکیه نوشتهام. در واقع آنچه را صبا بهعنوان استثنا در اجرای تکیۀ سنتور برشمرده (که حاوی یک یا دو علامت تکیۀ پیاپی است)، همان طرز اجرای معمول تکیه در تار و سهتار است…
۱ نظر