گفتگوی هارمونیک
موسی‌خان معروفی در زندگی‌نامۀ خودنوشتش که در کتاب حاضر نیز بازنشر شده است می‌نویسد: «قسمتی از آوازها را به سبک جدید، به‌طور خلاصه، نوشته‌ام که فقط آواز دشتی آن‌را آقای مفخم‌پایان به چاپ رسانده بقیه هنوز به چاپ نرسیده است.» با قیاس جزوۀ آواز دشتی با آواز دشتی ردیف کتاب حاضر می‌توان دریافت ملودی و اشعار برخی از گوشه‌های آنها دقیقاً با هم تطابق دارند. به‌عنوان مثال:
آواز |
چـه خوشست پیــش زلفت ســر شِکـوِه بازکردن
گلـــه‌هــــای شـــــام هجـــــران بـــــه شب درازکردن |
| درآمد دوم | نه‌چنان گرفتــه‌ای جــا بــه میــــــان جــان شیرین
که تـــــوان تـــــو را و جـــــان را ز هـــم امتیـــــاز کردن |
| عشاق | ز غمت جهــان چنـــان شد که صبــــا نمی‌تواند
بــــه تبســـــــم پگـــاهــــــی لب غنــــــچه بــازکردن |
دوبیتیِ «دو زلفونت بود تار ربابم» نیز هم در گوشۀ گیلکی جزوۀ آواز دشتی آمده و هم در گوشۀ چوپانی کتاب حاضر.
افزون بر این، نگارنده در جستارهای خود در مجلۀ موسیقی، در مطالعۀ دورۀ سوم مجله (از فروردین ۱۳۳۵) به تعدادی نت ردیف با «تهیه و تنظیم موسی معروفی» برخورد که به‌ترتیب در دستگاه ماهور، دستگاه شور و آواز ابوعطا درج شده‌اند.
محتوای دستگاه ماهور و آواز ابوعطا قرابت زیادی با کتاب ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی، گردآورنده: موسی معروفی دارد اما دستگاه شور که در شور لا نوشته شده و نام اغلب گوشه‌ها در آن درج نشده نسبت به مأخذ فوق محتوایی متفاوت دارد و همراه با شعر است و با اشعار دستگاه شور کتاب حاضر تطابق ندارد. (اشعار به‌کاررفته حاوی ابیاتی از غزل حافظ با مطلعِ «مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو» و در ادامه دوبیتی باباطاهر با مطلعِ «یکی درد و یکی درمان پسندد» و در نهایت ابیاتی از مثنوی مولانا با مطلعِ «عاشقی پیداست از زاری دل» در گوشۀ مثنوی است. اشعار مثنوی این نسخه از شور، در مثنوی بیات ترک کتاب حاضر به‌طور مشابه استفاده شده‌اند.)
«ردیف مخصوص آقای معروفی»
چند سال پیش، برحسب اتفاق، با آقای خدیو رفعتی، از شاگردان استادان هوشنگ ظریف و فرهاد فخرالدینی، آشنا شدم که نت‌نوشته‌هایی از استاد موسی معروفی را از مجموعۀ شخصی این دو استاد گردآورده بودند. در ادامۀ جست‌وجوی مأخذ ردیف کتاب حاضر، ایشان به درخواست اینجانب در سال ۱۴۰۰ سخاوتمندانه نت‌نوشته‌های گردآوردۀ خود را در اختیارم گذاشتند.
از آن میان، هفده صفحه نت با صفحه‌بندی افقی در اندازۀ ۳۵×۲۷ سانتیمتر از مجموعۀ استاد فرهاد فخرالدینی بود که در اصل متعلق به سرهنگ گلستانی، از شاگردان استاد موسی معروفی، بوده و بنا بر یادداشت دست‌نویس آقای فخرالدینی، سرهنگ گلستانی آنها را در حدود سال ۱۳۴۰ به آقای فخرالدینی اهدا کرده‌اند و حاوی قسمت‌هایی از «ردیف مخصوص آقای معروفی» است.
در این نوشته‌های خلاصه‌شده کراراً عبارات «ردیف مخصوص آقای معروفی» و «ردیف مخصوص توسط آقای م. معروفی» به‌چشم می‌خورند و حاوی شعرند. اشعار این دست‌نوشته‌ها در اغلب موارد با اشعار کتاب حاضر در گوشه‌ها و آوازهای نظیر تطابق دارند. کوک آوازها نیز همه در چپ‌کوک تار است (شور رِ، ابوعطای می‌کُرُن، بیات‌ترک فا، افشاری سُل، دشتی لا، سه‌گاه می‌کُرُن، اصفهان سُل و ماهور دو). کوک‌ها و تطابق اشعار و گوشه‌ها همه گواه صحت سخن مفخم‌پایان و نیز خلق این ردیف توسط موسی معروفی است.
۱ نظر