گفتگوی هارمونیک
البته ردیف مجلسی معمولاً خلاصهتر از ردیف مشقی است درحالیکه مجموعۀ حاضر از روایت نورعلی برومند از ردیف میرزاعبدالله نیز مفصّلتر است و ازاینرو میتوان بر نامگذاری ردیف حاضر به «مجلسی» ایراد گرفت اما نظر به محتوای هنری آن، در تقابل با ردیف مشقی، بهترین عنوانی که به ذهنم رسید اطلاق آن به «ردیف مجلسی» است.
روحالله خالقی در مقالۀ «استاد ابوالحسن صبا» در مجلۀ موزیک ایران، بهمن ۱۳۳۶، ش ۹، ص ۱۳ دراینباره توضیحی نگاشته که مؤیّد نامگذاری نگارنده است:
«اینها [سه جلد کتاب ردیف ویُلُن صبا] ردیف مشقی نیست. همانست که در قدیم “ردیف مجلسی” میگفتند؛ یعنی کاملاً قابل شنیدن است. صبا در این کتابها ردیف قدیم را خلاصهکرد و قسمتهایی را که به عقیدۀ خودش بیشتر قابل شنیدن بود به سبک مخصوص درآورد و به چاپ رسانید ولی درضمن همیشه به گردآوری کامل “ردیف قدیم” علاقهمند بود چنانکه در این راه با تمام کسانی که به ردیف کامل موسیقی قدیم وارد بودند همکاری داشت و بسیار علاقهمند بود که ردیف جامعی را که هنرمند گرامی، آقای موسی معروفی، از استادان پیشین گردآوردهاند و در کمیسیونی با حضور ایشان و چند تن از استادان دیگر، مانند آقایان علیاکبر شهنازی و نورعلی برومند، بررسی میشد حاضر به چاپ نماید. امیدوارم ادارۀ کل هنرهای زیبای کشور در انجام این امر مهم، حالا که صبا رفت، تا دیگران هستند، بیش از این تأمل را جایز نداند.»
- اشعار
نگارنده با بررسی اشعار ردیف حاضر به اطلاعاتی آماری دست یافت که نتیجۀ آن به نظر خوانندگان میرسد: ردیف حاضر مشتمل بر ۲۴۸ گوشه، ۱۸۵ گوشۀ شعردار، ۱۰۲ قطعه شعر و ۳۱۳ بیت شعر است.
مقایسۀ اشعار ردیف حاضر و اشعار مندرج در کتاب بحورالالحان فرصتالدوله شیرازی
بهمنظور تصحیح اشعار کتاب حاضر و یافتن نام شعرایی که اشعارشان در این کتاب به کار رفته، نظر نگارنده به کتاب بحورالالحان، تألیف فرصتالدوله شیرازی جلب شد و پس از مطالعۀ کتاب مذکور دریافت تعداد قابلتوجهی از اشعار کتاب حاضر از کتاب بحورالالحان استخراج شده و نسخۀ شعر بهکاررفته در کتاب حاضر در اغلب موارد با تصحیح فرصتالدوله شیرازی تطابق دارد.
از میان ۱۰۲ قطعه شعری که در ردیف حاضر استفاده شده است ۶۶ قطعه شعر (تقریباً ۶۵% اشعار) با بحورالالحان مشترکاند و باید گفت از آن اقتباس شدهاند. از این میان، فرصتالدوله در ۵۴ مورد دربارۀ تناسب خواندن شعر با دستگاه یا آواز خاص نوشته است لیکن خالق ردیف حاضر تنها در ۱۵ شعر، دستگاه یا آواز موردِنظر فرصتالدوله را انتخاب کرده است.
شاعران اشعار ردیف حاضر
علاوه بر شعرای متقدم و مشهور (فردوسی، سعدی، حافظ، مولوی، وحشی بافقی (کرمانی)، باباطاهر، هاتف اصفهانی، عبدالرحمن جامی، محتشم کاشانی و ملکالشعرا بهار) در میان شعرای این کتاب اسامی کمترآشنا و بعضاً متأخری چون مظهر همدانی، محمدحسین نظیری نیشابوری، انیسی شاملو، شاطرعباس صبوحی، زاهد لارستانی، محتشم کاشانی، محمدخان متخلص به دشتی، حاج میرزا ابراهیم نیریزی متخلص به ادیب، زرگر اصفهانی، نشاط اصفهانی، مشتاق اصفهانی و فرصتالدوله شیرازی نیز بهچشم میخورند.
۱ نظر