بررسی و نقدِ «مبانی نظری موسیقی ایرانی» (۶)

اما تئوری پردازان نسل معاصر (کیانی، طلایی، علیزاده) اصرار دارند که از لفظ – در واقع عامیانه – «دانگ» استفاده کنند و بدون استدلال این فاصله را شاخص اصلی مقام شناسی معرفی می کنند. (۱)

در مورد تعداد دستگاه ها و آوازها هم آمده که اعداد ۵ و ۷ و ۱۲ «ریشه فلسفی یا مذهبی» داشته اند (ص۳۵) و تذکر داده شده که «بیات کرد»، «شوشتری» یا «مخالف» هم می توانند «آواز» باشند. اما مؤلفان در این مورد تصمیمی اتخاذ نکرده و بلاتکلیف اند. بنده فقط یادآوری می کنم که در این ساختمان نسبتا متزلزل «موسیقی ایرانی» که در این رساله متجلی است، جایی برای اثری ارزنده و نو مانند «رازنو» در مقام داد و بیداد حسین علیزاده موجود نیست.

به جای شناسایی سیستماتیک و علمیِ ساختمان موسیقی ایرانی و امکانات بالقوه اش، تشبیه آن به یک درخت «با ریشه ی کهن آن و با تنه ی ردیف، شاخه های اصلی دستگاه ها، شاخه های فرعی آوازها و شاخه های نازک گوشه ها شکل می گیرد» (ص۴۲) هم نشانه ای بارز از عامیانه گویی است و همان اندازه که ابهام آمیز است اشتباه هم هست. چرا که اولاً ریشه موسیقی ایرانی هفت دستگاه و پنج آواز کهن نیست (احتمالا در دوران قاجار شکل گرفته) و دوم بنا بر تعریفی که در ص ۴۰ از «ردیف» شده، همه شاخه های کلفت و نازک در «تنه درخت» قرار دارند.

حسن ختام این رساله هم خیلی جالب است، آخرین جمله در ص ۷۶، بدون ذکر علت و دلیلی چنین آمده:

«راست پنجگاه فقط از مبنای فا نواخته می شود و مبناهای دیگری ندارد»

اینکه کتاب با چنین جمله ای اشتباه و حتی بی معنی تمام می شود به این علت است که از مقام تعریف درست و دقیق نشده است. اگر شده بود بررسی کننده به این نتیجه می رسید که آنچه «مقام راست» را مشخص می کند (که با پنجگاه هم متفاوت است) یک ردیف فاصله ها و نقش صدا ها است. انتخاب شاهد یا «مبنا» (واژه ای که بدون تعریف برای «شاهد» آمده است) بستگی به ساز و کوک دارد. در مورد کوک سه تار و تار نگاه کنید به «شیوه های نوین کوک سه تار» از استاد احمد عبادی که هر سه کوک فا، دو و سل، را برای راست پنجگاه و سه تار توضیح داده اند.

پی نوشت

۱- نک به کتاب «موسیقی ایرانی شناسی» نوشته خسرو جعفرزاده، ناشر هنر موسیقی ۱۳۹۲ تهران ص ۷۶ – ۸۳ اهمیت فاصله پنجم در این مهم است که در این فاصله «جنسیت» های مقام ها قابل شناسایی می شوند.

۲- نک به به کتاب «موسیقی ایرانی شناسی» نوشته خسرو جعفرزاده، ناشر هنر موسیقی ۱۳۹۲ تهران ص ۸۴