گفتگوی هارمونیک
پژوهش دربارۀ ساختار و اجرای فواصل موسیقایی ایران با توجه به رسالات از صدراسلام تا دوره معاصر (الکِندی تا وَزیری)
راضیه جیران‌زاده – فرناز انتظاری
چکیده
دانستن مقدار دقیق فواصل در گام‌های موسیقی ایران دارای اهمیت نظری و کاربردی است. در این پژوهش اندازه دقیق فواصل درون گام‌ها را از تئوری‌های موجود در رسالات موسیقی ایران گردآوری و برمبنای پیروی از قوانین فیزیک صوت و علم آکوستیک استخراج کرده‌‌ایم.
اولین گام بالقوه معرفی شده از سوی الکِندی(۱۷۷ ق- ۷۹۰ م بصره) از مکتب اسکولاستیک (مَدرسی) قرن ۳-۷ ه. ق است. در ادامه از این مکتب گام ابونَصرفارابی و ابن سینا مورد بررسی قرارگرفته است. از مکتب سیستماتیست (منتظمیه) قرن ۷-۹ ه. ق گام‌هایی از سوی صفی‌الدین‌اُرمَوی و عبدالقادرمَراغی معرفی و بررسی شده است. مکتب دستگاهی معاصر بامعرفی گام از سوی علی‌نقی وَزیری شاخص این پژوهش قرارگرفته است.
روش محاسبه دقیق فواصل در ابتدا بر اساس تعداد نغمات و نسبت‌های بسامدی در گام‌های معرفی شده و با توجه به نغمه مبنا به سِنت موسیقایی محاسبه شده‌است. سپس فرکانس هریک از نغمات در قالب جدولی ارائه شده است. در آخر از هرگام بالقوه نموداری ترسیم شده است.
به وسیله نرم افزار سی‌ساند (CSOUND) هریک از فرکانس های به دست آمده را تولید و هرگام بالقوه به صورت مجزا ارائه شده است. نتایج حاصل از این تحقیق می تواند منجربه طراحی و ساخت نرم افزاری به همین نام شود که امکان استفاده از گام‌های ایرانی، مقایسه و تطبیق فواصل و اجرای فواصل و ساخت فواصل جدید را برای نوازندگان و آهنگسازان فراهم کند.
واژگان کلیدی: مکتب های موسیقایی- اندازه‌گیری فواصل- گام بالقوه، نمودار احساسی فواصل
طی سال‌های اخیر پژوهش‌هایی از سوی موسیقیدانانی نظیرجرج فارمر، مهدی برکشلی، اون رایت، مجید کیانی، خسرو مولانا و هومان اسعدی، فرهاد فخرالدینی، محمدرضا درویشی و… در خصوص فواصل موسیقایی ایران انجام گرفته‌است که پیشینه تحقیق پیش رو قرارگرفته است. برای این بخش ایجاب می‌کند که خواننده تا حدی به مبانی آکوستیک موسیقی آشنایی داشته باشد).
قدم اول: جمع آوری فواصل موسیقایی موجود در کتب و رسالات بر حسب سِنت موسیقایی
قدم دوم: تبدیل نسبت های بسامدی نغمات به فرکانس و ارائه فرکانس هر نغمه برای تولید صوت و اجرای گام بالقوه (۱) در جداولی جداگانه ارائه گردید. به طور مثال۴۴۰ هرتز فرکانس نغمه پایه در ۳/۲ نسبت بسامدی چیره ضرب می کنیم و فرکانس چیره بدست می‌آید یا اگر بر حسب سِنت موسیقایی باشد می‌توانیم از فرمول سِنت استفاده کنیم.
به ترتیب بسامد نغمه پایه = 1
سِنت موسیقایی چیره= 702 است. و ۲ بسامد نغمه مورد نظرماست.
قدم سوم: طراحی جدولی که فاصله بین نغمات به سِنت موسیقایی- فاصله هر نغمه از نغمه مبنا به سِنت موسیقایی- فرکانس نغمه مبنا در آن نشان داده شود.
قدم چهارم: کشیدن نمودار احساسی فواصل (۲) از گام‌های معرفی شده از هر مکتب
قدم پنجم: تولید و اجرای فرکانس های محاسبه شده در نرم افزار سی‌ساند (CSOUND) تا تمامی فواصل قابلیت شنیداری داشته باشد.
۱ نظر