گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

نگاهی به «اینک از امید» (۳)

جمع بندی تصنیف «مجلس انس»:

به طور کلی تصنیف «مجلس انس» با وجود وام گرفتن مستقیم ریتم از شعر و پیوند و نامناسب شعر و موسیقی در بعضی از قسمتها و تنظیم های اتفاقی و گاه نادرست، تنها می تواند در جایگاه یک کار و عمل تقریبا خوب شنیدنی باشد، نه یک تصنیف قوی و پخته.

تصنیف «شور اشتیاق»

این تصنیف را بیشتر موسیقیدانان ایران، ساخته عارف قزوینی می دانند، در بسیاری از منابع هم اینگونه ثبت شده که سازنده این اثر عارف بوده ولی زنده یاد احمد ابراهیمی به شاگرد خود صادق شیخ زاده یادآوری کرده است که نورعلی خان برومند این اثر را ساخته شیدا می دانسته است؛ آنطور که تیپ ملودیک این قطعه نشان می دهد، ظاهرا گفته نورعلی خان صحیح به نظر می رسد.

خصوصیات ملودیک:

این تصنیف یکی از معدود تصانیف قدیمی است که در آن پرش هایی بالارونده با فاصله پنجم و ششم در مایه اصفهان شنیده می شود ولی در کل حال و هوایی شبیه به دیگر تصانیف شیدا دارد.

خصوصیات چند صدایی:

در این تصنیف نیز مثل قطعات قبلی از لحظات اول متوجه بی نظمی در چند صدایی می شویم، به این صورت که تا میزان هفتم ارکستر تقریبا اونیسون است (تنها نی ساده شده موتیف های هر میزان را اجرا می کند یعنی نغمه ای که روی ضرب های قوی و نیمه قوی برای دیگر سازها نوشته شده است را به صورت کشیده اجرا می کند) و به محض ورود به میزان هفتم آرپژهایی شنیده می شود که کار از تک صدایی در می آید. این تکصدایی و دو صدایی عامدانه و برای تنوع نبوده، چراکه در ادامه باز اونیسون شدن و چند صدایی های مقطعی را بارها می شنویم.

جمع بندی تصنیف «شور اشتیاق»

به طور کلی در این تصنیف، بیشتر از اینکه ترفند های آهنگساز را برای گسترش چندصدایی تصنیف و یا افزودن جملات جدید برای جواب ملودی های خوانده شده توسط خواننده بشنویم، تاکید روی القای ریتم توسط سازهای کوبه ای و ملودیک به گوش می رسد که به نوعی ضعف آهنگساز در تنظیم تصنیف محسوب می شود.

تصنیف «آغازی دیگر»

این تصنیف در دستگاه ماهور ساخته شده بر اساس شعری از مولانا با مطلع «ای پادشاه جان ما خندان بکن لب های ما». متر این تصنیف هفت هشتم است و تصنیف در دستگاه ماهور ساخته شده است.

خصوصیات ملودیک:

اولین تمی که به عنوان مقدمه شنیده می شود، جذابیت لازم برای همراه کردن شنونده را دارد، هرچند جمله بعدی که از دو سیکوئنس ساخته شده است نمی تواند ادامه خوبی برای این جمله باشد؛ در جمله های بعدی آن نیز وضعیت به همین گونه پیش می رود تا اینکه خواننده وارد می شود و می خواند «ای پادشاه جان ما خندان بکن لب های ما»، این شروع با یک پیوند اشتباه شعر و موسیقی همراه است که در واقع روی فرکانس بالا قرار گرفتن «لب» است ولی جذابیت ملودیک این اشتباه را قابل چشم پوشی می گرداند.

از بیت دوم تغییر مایه به اصفهانک را می شنویم که در تکرار این بخش فرود به ماهور را می شنویم. بیت بعدی بعد از ایست موقت روی درجه چهارم شاهد ماهور، در گوشه داد فرود می آید و در ادامه به شاهد درآمد فرود نهایی دارد؛ مصرع اول این بیت از پیوند معنایی مناسبی با موسیقی برخوردار است ولی در پایان مصرع دوم این اشکال پیوند شعر و موسیقی به شدت خود نمایی می کند؛ در «ای ساقی باقی درآ» فرکانس بالا روی «با» است و نه «قی»؛ این اشکال می تواند نشان دهنده عدم آشنایی خالق اثر با کتاب مشهور «پیوند شعر و موسیقی» نوشته حسین دهلوی باشد، چراکه مهمترین مثال این کتاب دقیقا روی واژه «باقی» است که با یک انتخاب فرکانسی اشتباه می تواند معنی اش عوض شود و تبدیل به «باغی» شود.

عدم آشنایی با کتاب فوق الذکر برای یک تصنیف ساز (مانند نداشتن گواهی نامه و پشت فرمان نشستن است که) می تواند تاثیرات بدی در خروجی تصانیف داشته باشد.

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد متولد ۱۳۶۰ تهران
نوازنده تار و سه تار، خواننده آواز اپراتیک و سردبیر مجله گفتگوی هارمونیک
لیسانس تار از کنسرواتوار تهران و فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشکده فارابی دانشگاه هنر تهران

۱ نظر

بیشتر بحث شده است