گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

محمد مجرد ایرانی و سازهایش (۱)

نام اصلی اش محمد مجرد است. از ایرانیان مهاجر از ایروان روسیه بود نام پدرش حاج علی و مادرش فاطمه بودبه ش ش ۱۸۱۶ صادره از روسیه (وزارت امور خارجه) به دلیل تبار ایرانی اش حاج آقا محمد پسوند ایرانی را به خود ملقب ساخت. خانواده اش پس از مهاجرت به تهران به تجارت مشغول شدند. حاج آقا محمد در نوجوانی شاگرد میرزا عبدالله گردید و در این راه تا جایی پیشرفت کرد که دانش موسیقی او هنوز به عنوان یکی از شاخص ترین مراجع موسیقی شفاهی عنوان می گردد و در کتب تاریخ موسیقی مکرر به کلمه نقل از حاج آقا محمد بر می خوریم. وی سه تار زیبایی می نواخت که معدود آثار به جا مانده از ایشان این نکته هویدا است.

از کارهای بزرگ این هنرمند می توان به تشویق نورعلی برومند اشاره داشت که برومند را تشویق کرد که یک دوره ردیف میرزا عبدالله را نزد خلیفه کلاس او اسماعیل قهرمانی کار کند.

این ردیف به روایت اسماعیل قهرمانی در منزل حاج آقا محمد به ضبط رسید که نوار ریل آن هم اکنون نزد خواهرزاده برومند قرار دارد. تلاش حاج آقا محمد برای حفظ ردیف جناب میرزا حسینقلی باعث شد تا در منزل آقای هوده ای با دعوت از فخام الدوله بهزادی ردیف جناب میرزا حسینقلی به روایت فخام الدوله بهزادی به ضبط برسد. از آثار به جا مانده از حاج آقا محمد مقاله چغانه چاپ شده در مقدمه کتاب آموزش تنبک به کوشش حسین تهرانی و جمعی دیگر است.

حاج آقا محمد از جوانی به جمع آوری سازهای نفیس علاقه نشان می داد و برای این سازها به تشخیص خود اسمی روی آنها می گذاشت و اسم گذاری روی ساز از ایشان شروع شده.
پس از فوت درویش خان در آذرماه ۱۳۰۵ ش حاج آقا محمد کلیه سازهایش را از دختر درویش خان خرید.

۱- سه تار دست درویش خان ساخت اوستا فرج الله که اسپهبد نامید این سه تار بعدها به نورعلی برومند رسید و پس از فوت برومند هم اکنون نزد خانواده مهدی کمالیان است.

۲- ضربی از منزل درویش خان آورد که بعدها به دست دکتر صفوت رسید و ایشان ضرب را از طریق مهدی کمالیان به فرهنگ فر فروخت هم اکنون تنبک نزد فرزند برومندش جناب آرش فرهنگ فر است.

۳- سنتوری داشت که از آقای عبدالرسولی خریده بود که داستان جالبی داشته که از حوصله این مطلب خارج است. این سنتور ساخت زادور بوده و هم اکنون نزد جناب مجید کیانی است.

۴- سه عدد سه تار ساخت حاج طاهر به نام مسکین، محک و تهمتن که مدتی دست استاد صبا بود و هم اکنون در مجموعه سازهای زنده یاد محمدرضا لطفی است.

۵- سه تاری ساخت محمدخان صفا که تزئیناتی با شاخ روی کاسه انجام شده بود این سه تار بعدها به دست حسین علیزاده رسید و بعداً بدست مرحوم چایچی رسید که در اصفهان بود. پس از فوت مرحوم چایچی اطلاع دقیقی از سرنوشت این سه تار در دست نیست.
۶- تاری بود ساخت اوستا فرج الله مشکی رنگ به نام یاقوت که بعدها به نورعلی برومند رسید و در سال ۱۳۵۴ آنرا به محمدرضا لطفی فروخت هم اکنون در مجموعه سازهای محمدرضا لطفی است.

بهروز مبصری

بهروز مبصری

متولد ۱۳۳۶ ساوه
محقق تاریخ موسیقی و نوازنده تار و سه تار

۱ نظر

بیشتر بحث شده است