گفتگوی هارمونیک
در انتخابِ سازها در این اثر، غیر از نقشِ رنگ آمیزی و محدوده ی صوتی و تکنیک های خاصِ هر ساز، نقشِ ایجادِ بافت و چندصدایی به طورِ جدی مدِنظر بوده است. به این ترتیب، مسأله ی تنظیمِ قطعات، از دیگر مواردی بوده که آهنگساز در آن جسارت به خرج داده است؛ چرا که در قریب به اتفاقِ نمونه های موجود از موسیقیِ حوزه ی ایرانی-عربی-ترکی که مبتنی بر پایه های موسیقیِ قدیم هستند، اجراها به صورت هتروفونیک هستند؛ یعنی تمامِ سازها و آواز ملدی واحدی را، البته هر کدام به سلیقه خود و با ظرایفِ ویژه اجرا می کنند. اما این که چند خطِ ملدیک بر روی هم و به موازاتِ هم حرکت کنند در قدیم معمول نبوده است.
البته وجودِ سه خطِ ملدیک به معنای این نیست که در تمامِ لحظات، سه ملدیِ مجزا بر روی هم در حالِ حرکت اند، بلکه گاهی لحظاتِ هتروفونیک، گاهی سؤال و جواب بینِ سازها و گاهی بافتِ کنترپوئنی در اثر قابلِ مشاهده است؛ به طوری که غالباً یک ملدیِ اصلی که آن هم با تکنیک های مختلف (با توجه به جمله بندی، سرِ ضربها و غیره) بین سه ساز تقسیم شده است، وجود دارد که توسطِ یک یا دو ساز (و در مواردِ معدود، هر سه ساز) اجرا می شود و یک یا دو ملدیِ فرعی به صورتِ کنترپوئنی و معمولاً با دینامیکِ کمتر به موازاتِ آن در حرکت است. در ضمن از سازهایی با رنگِ صوتیِ بسیار متفاوت و شاخص استفاده شد تا خطِ ملدیکـ ریتمیکِ هر کدام از آنها به وضوح قابلِ شنیدن و تشخیص باشد.
سازهای کوبه ایِ استفاده شده در اثر، تمبک، بندیر و دایره هستند و در هر قطعه، تنها یکی از این سازها، بسته به فضای اثر و به تناسبِ آن، حضور دارد. به سازِ کوبه ای این آزادی داده شد که گاهی الگوی پیش فرضِ «بوم» و «بک»های دورِ ایقاعی را جابجا کند و دور را با واریاسیون و با تقسیماتِ ریزتر اجرا کند، اما سعی شد در همه جا آکسانها و نقاط مهمِ گروه بندیِ ریتمیکِ دور حفظ شود.
شیوه ی اختصاص دادنِ دورِ ریتمیک به هر قطعه به این صورت بود که در تصنیفِ وصال، الگوی اولیه ی ریتمیکِ دور از تأکیدهای کلام استخراج و ابداع شد و سپس اندکی تغییر داده شد. در پیش درآمدِ بیات ترک (قطعه ی طلایه) و تصنیفِ همیشه در میان، دورها از میانِ ادوار ایقاعیِ موجود در موسیقیِ حوزه ی ایرانی-عربی-ترکی انتخاب شدند. قطعه های «جوانی» و «رِنگ » بر روی دورِ ریتمیکِ دویک (با واریاسیون های زیاد) ساخته شده اند. در قطعاتِ شوق» و پرواز، دورها ابداعی هستند و شاید نتوان به طور خیلی سنتی آنها را ایقاعی، به معنای آن چه از یک قطعه ی ایقاعی در حوزه ی ایرانی – عربی – ترکی استنباط می شود، به حساب آورد و بیشتر به فضای موسیقیِ امروز نزدیک اند، اما در این قطعات نیز همچنان سعی شده تا مفاهیمِ بنیادین رعایت شود؛ از جمله شکل گیریِ عبارات در مضربی از دورِ ریتمیک، محل شروع و پایانِ جملات، نقاطِ ساختاری و آکسان های دور و غیره. اما در هر صورت، این قطعات برداشت های آزادتری، هم از نظر فرمال و هم از نظرِ ریتمیک نسبت به سایرِ قطعاتِ موجود در آلبوم هستند.
در تصنیف های این آلبوم سعی شده که رویکردِ ملیسماتیک به آواز و شکستنِ کلمات به صورتِ ملایم و در حدِ ظرفیتِ پذیرشِ یک شنونده امروزی انجام شود. به این معنا که کلمات نه به صورتِ هجایی و نه خیلی ملیسماتیک (چندین نت بر روی یک هجا) اجرا شده اند.
فرمتِ ساز و آوازهای سلوک از ساختارِ فرمالِ نشید الهام گرفته شده است؛ به این صورت که در پایانِ هر بخشِ ساز و آواز، یک بخش متریک با منطق و روندی مشخص قرار داده شده است.
به این ترتیب، در این آلبوم سعی کردیم تنها از ظرفیتِ عظیمِ آهنگسازیِ موسیقیِ قدیم مان ایده بگیریم و اثری تا حدِ امکان قابلِ شنیدن و با حال و هوای موسیقیِ امروزِ ایران خلق کنیم.
۱ نظر