پایور و ارکستر سازهای ملی

اگر سالها به عقب بازگردیم و به آنچه که به موسیقی ملی ما گذشت بنگریم، استادان زیادی را مشاهده میکنیم که دست به تشکیل یک گروه مستقل موسیقی زدند. ولی این کلنل وزیری بود که به طور رسمی برای اولین بار یک ارکستر کامل متشکل از سازهای ایرانی و غربی، در مدرسه عالی موسیقی خود در سال ۱۳۰۳ در تهران تشکیل داد و به ضبط و اجرای برنامه های زیادی دست زد. بعد از وی نیز استادان بزرگی چون روح الله خالقی، حسین یاحقی، جواد معروفی، حسین دهلوی و… ارکسترهایی را به رهبری خود تشکیل دادند و به اجرای برنامه پرداختند.

ولی در این میان ارکستری نبود که فقط از سازهای ایرانی (سازهای رسمی ایرانی) تشکیل شده باشد و رسما” به شکل کلاسیک به اجرا بپردازد، اما استاد فرامرز پایور در سال۱۳۴۳(بعد از تاسیس وزارت فرهنگ و هنر)، با استفاده از نوازندگان برجسته موسیقی که به درجه استادی رسیده بودند، در گروه خود یعنی «گروه سازهای ملی» و یا همان گروه وزارت فرهنگ و هنر، استفاده کرد.

در گروهی که فقط از سازهای ملی تشکیل شده بود: فرامرز پایور سنتور میزد و در عین حال سرپرست و آهنگساز گروه نیز بود، هوشنگ ظریف تار، رحمت الله بدیعی کمانچه، محمد اسماعیلی تمبک، حسن ناهید نی، محمد دلنوازی رباب، حسن منوچهری بربط (عود)، حسین فرهادپور، پروین صالح و پروین شکالور نیز قیچک و قیچک آلتو مینواختند.

پیامد تشکیل این گروه بوسیله استاد پایور، اجرای کنسرتهای متعددی در تالار رودکی و جشنهای هنر شیراز، اجرا در سری برنامه های گلها با همکاری خوانندگانی چون محمدرضا شجریان و عبدالوهاب شهیدی، ضبط آثار اساتید گذشته از قبیل درویش خان، رکن الدین مختاری، عارف قزوینی، علینقی وزیری، علی اکبر شهنازی، ابوالحسن صبا، علی اکبر شیدا و… که باعث جاودانگی این آثار ارزشمند شد و همینطور ضبط آثار زیبا و به یاد ماندنی استاد پایور بود.

در این میان تقریبا نمیتوان قطعه یا آهنگ خاصی را از اجراهای این گروه بهتر از دیگری دانست چون تمام این آثار هم بوسیله نوازندگان چیره دستی اجرا شده است و هم اینکه تنظیم سحرآمیز استاد پایور در آن جلب نظر میکند؛ ولی قطعاتی چون: رنگ “پریچهر و پریزاد” و رنگ ابوعطا از درویش خان، “قطعه سه تار و ارکستر” از احمد عبادی، تصنیف ” از خون جوانان وطن” از عارف، “قطعه راز و نیاز”، رنگ دشتی و پیش درآمد همایون از استاد پایور، از زمره مشهورترین آنهاست. در این نوشته قصد دارم کمی به قطعه «راز و نیاز» ساخته استاد پایور در شور بپزدازم که بدون تردید یکی از زیباترین و بزرگترین قطعه هایی است که مخصوص ارکستر سازهای ملی نوشته شده است.(لازم به ذکر است که گروه پایور گاهی در ضبط قطعه از ویلن و آلتو بجای کمانچه و قیچک آلتو استفاده می کرد)

پس از شنیدن این آهنگ که در نوار “شور و ماهور” کانون پرورش فکری موجود است به چند نکته جالب برمیخوریم: اول اینکه در این قطعه، چند ریتم و وزن مختلف با سرعتهای گوناگون بکار رفته است به این ترتیب که ابتدای قطعه، آهسته آغاز میشود ولی با ریتمی متفاوت و با سرعتی بالا (شش هشتم سنگین) به پایان میرسد که در این میان توجه ما به تغییر ریتمهایی جلب میشود که استاد پایور آنها را به زیبایی خلق کرده است، چنانکه وقتی از سرعت آهسته به سرعت متوسط میرسیم احساس زیبایی از این تغییر ریتم به ما دست میدهد.

دوم هماهنگی بسیار بالا و استادانه گروه به خصوص در قسمت سوال و جواب بین سازهای مضرابی و آرشه ای که اوج زیبایی قطعه است و بدقت طراحی و اجرا شده است؛ و سوم میتوان به ملودی و آهنگ زیبا و دلربای راز و نیاز اشاره کرد. آهنگی که از همان ابتدا هوش از سر آدمی می برد. آهنگی با غم و شادی! که گویی رازو نیازیست میان ساز و نوازنده… استفاده استاد پایور از قطعه قوچانی «رشید خان» و ملودیهای قدیمی ردیف و جمله ای از رضا محجوبی، در کنار آهنگهای خود، به این اثر روح بزرگ و ملی داده است. چنانکه که شنونده با شنیدن هر قسمت از این آهنگ، به یاد دروه زمانی خاصی از تاریخ ایران می افتد. بشنوید این جادوی موسیقی را…

قطعه راز و نیاز (شور)