گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

گزارش مراسم رونمایی کتاب «بررسی ساختار تصنیف‌های عارف قزوینی» (۷)

در ادامه، بابک خضرایی به‌عنوان آخرین سخنران دربارۀ این اثر گفت: این جلسه جلسۀ نقد و بررسی نیست و صرفاً برای آشنایی مخاطبان با کتاب است. از‌این‌رو، من فقط چند نکتۀ‌ کوتاه را عرض خواهم کرد: عنوان کتاب شامل چند کلمه است: «ساختار»، «تصنیف»، «عارف قزوینی».

در عنوان این کتاب کلمۀ «ساختار» به‌نظرم خیلی خوب انتخاب شده است. خیلی وقت‌ها کسانی که در این حوزه کار می‌کنند کلماتی مثل «فرم» را به‌کار می‌برند که معمولاً دقیق نیست یا اصلاً درست نیست. با تعریفی که من از ساختار دارم، روابط میان اجزا (استراکچِر)، هر ساختاری لزوماً فرم نیست و این‌دو گاهی با هم خلط می‌شوند و در اینجا به‌خوبی از این رخداد پرهیز شده است.

موضوع دیگر دربارۀ »تصنیف» است. بنده به این نتیجه رسیده‌ام که تصنیف یکی از بهترین الگوها برای نشان‌دادن حالات خاص موسیقی ایرانی است به این جهت که از تصنیف می‌توان به‌عنوان مُدِ بنیان یاد کنم. بسیاری از جوهر مُدها به‌خوبی در تصنیف‌ها نمایان می‌شوند. تجربۀ شخصی من این است موقعی می‌توانیم یک مُد را به‌خوبی بفهمیم که بتوانیم تصنیفی بتوانیم برایش بیابیم… بنابراین، نقش آموزشی تصنیف بسیار اهمیت دارد. اگر گوشه‌هایی از زمان قاجار با چند واسطه به ما روایت شده باشند امکان تغییر در آنها هست اما تصنیف‌های روایت‌شده با کمترین دخل و تصرف به ما رسیده‌اند.

ممکن است در دخول در تصنیف یا ریتم یا شعر آن تغییری صورت گیرد اما معمولاً جوهر مُدال آن به‌جا می‌ماند. همچنین موزون‌بودن تصنیف باعث می‌شود بیشتر به خاطر بماند. در واقع تصنیف یکی از مردمی‌ترین بخش‌های موسیقی کلاسیک ایرانی است و ارتباط خیلی قوی‌ای با مخاطب ایجاد می‌کند و ازاین‌رو، مطالعه و تحلیل تصنیف‌ها می‌تواند نقش بسیار مهمی در فهم موسیقی ایرانی داشته باشد. از این جهت، این کتاب که از اولین قدم‌ها در این زمینه است می‌تواند کاملاً مفید باشد.

موضوع آخر را هم دربارۀ «عارف قزوینی»: در سیر تحول تصنیف نقاط عطفی داریم مثل انقلاب مشروطه که اتفاقاً مقارن با درگذشت شیداست. انقلاب مشروطه و مرگ شیدا، به‌طور سمبلیک، به ما یادآوری می‌کنند که دوره‌ای از تصنیف‌ به پایان می‌رسد؛ تصنیف‌های تغزلی که در آن کلمه‌ها و اصطلاحاتی جُز مِی و معشوق و سرو… نمی‌بینید. با انقلاب مشروطه دورۀ جدیدی در تصنیف آغاز می‌شود. تصنیف‌ها وارد مسایل سیاسی می‌شوند. البته مضامین تصنیف در دوره‌های قبل اجتماعی هم بوده ولی در این دوره سیاسی‌تر شده باعث تهییج توده‌ها می‌شود و نقش خیلی پررنگ‌تری را بازی می‌کند.

عارف، بی‌گمان، بسیار در این عرصه مؤثر بوده است. شاید بتوان او را سیاسی‌ترین تصنیف‌ساز یا حتی موسیقیدان معاصر ما دانست. یکی از نقاط عطف تاریخ تحول تصنیف را می‌شود مرگ عارف در سال ۱۳۱۲ در نظر گرفت. ۱۳۱۲ دورانی است که سخت‌گیری‌ها و اتفاقاتی در دورۀ رضاشاه اتفاق می‌افتد، مثل ممنوع‌شدن تصنیف مرغ سحر یا برخی صفحات شکسته می‌شود. مرگ عارف به‌خوبی نشانگر آغاز دوره‌ای جدید در تصنیف‌سازی است و یکی از دوره‌های تحول تصنیف‌ را می‌توان بین ۱۳۸۵ تا ۱۳۱۲ دانست.

در پایان، امیدوارم این کتاب نقش خود را ایفا کند و قدم‌های بعدی نیز در این زمینه برداشته شود.

گفتگوی هارمونیک

گفتگوی هارمونیک

مجله آنلاین «گفتگوی هارمونیک» در سال ۱۳۸۲، به عنوان اولین وبلاگ تخصصی و مستقل موسیقی آغاز به کار کرد. وب سایت «گفتگوی هارمونیک»، امروز قدیمی ترین مجله آنلاین موسیقی فارسی محسوب می شود که به صورت روزانه به روزرسانی می شود.

۱ نظر

بیشتر بحث شده است