گزارش مراسم رونمایی کتاب «بررسی ساختار تصنیف‌های عارف قزوینی» (V)

اگر به نوشته‌هایی که دربارۀ موسیقی ایرانی در قرن اخیر منتشر شده است نگاهی بیندازیم، از اولین نوشته‌های مهدی‌قلی هدایت تا علینقی وزیری، خالقی و دیگرانی که در سال‌های بعد آثاری منتشر کردند، عمدتاً مسائل تئوریک بحث شده و تئوری گاهی اوقات مسئله‌ای انتزاعی است و تجزیه‌وتحلیل بر آثار خیلی کم انجام شده است. دکتر مسعودیه، دکتر هرمز فرهت، خانم راغب، آقای مرادیان جزو معدود افرادی‌اند که کارهای آنالیتیک انجام داده‌اند و این مسئله خیلی مهم است. وقتی در فرهنگ موسیقی کلاسیک غربی نگاه می‌کنیم، تجزیه‌وتحلیل خیلی زیاد انجام شده است. یک قطعه از زوایای مختلف بارها و بارها موضوع پایان‌نامه و کتاب و مقاله بوده و تئوری‌ها درباره‌اش آزموده و تصحیح شده است.

به‌هرحال، به نظر من، جای خالی کتاب‌ها و آثاری که به تجزیه‌وتحلیل قطعاتی با مصداق و شناسنامۀ مشخص می‌پردازند کماکان خالی است و تا این لحظه تعداد انگشت‌شماری کار ارائه شده است. اگرچه اینها باید به تئوری منجر شود و این چرخه،‌ همان‌طور که گفتم، ادامه داشته باشد.

لزوم و اهمیت مسئلۀ تجزیه‌وتحلیل دربارۀ آثار موسیقیدان‌ها مسئله‌ای است که در خیلی جاهای دنیا درباره‌اش صحبت می‌شود. در یکی از کتاب‌هایی که دربارۀ تجزیه‌وتحلیل خوانده‌ام، کتاب «تجزیه‌وتحلیل موسیقی کُل‌نگر» و نگاشتۀ یک استاد آمریکایی است در ابتدا نکتۀ جالبی را مطرح می‌کند: می‌گوید در مدرسۀ موسیقی جولیارد که تجزیه‌وتحلیل درس می‌دادم یکی از دانشجویان که نوازندۀ ویرتئوز درجه‌یکی بود پس از چند جلسه آمد و با ناراحتی آمد گفت من دیگر نمی‌توانم درست ساز بزنم! گفت وقتی ساز می‌زنم، ذهنم درگیر مسائل عقلی و آنالیتیک می‌شود و حس سازم دارد خراب می‌شود.

بعد، براساس سی چهل سال تجربیاتش در تدریس آنالیز موسیقی نتیجه‌گیری می‌کند و می‌گوید تجزیه‌وتحلیل موسیقی و مسائل آنالیتیک برای %۹۰ قطعاً سودمند است؛ برای یکی دو درصد امکان دارد اصلاً سودمند نباشد، و برای %۸_۷ واجب است و بدون آنالیز نمی‌توانند کاری انجام دهند. نتیجۀ نهایی اینکه برای ۹۰% آنالیز کمک‌کننده است، مخصوصاً در وضعیت فعلی موسیقی ایرانی که من بارها در مقالاتم از آن به‌عنوان «تصلب و انجماد» یاد کرده‌ام و یاد می‌کنم و موسیقی ایرانی وضعیت متصلب و منجمدی دارد.

البته این سخن به این معنا نیست که موسیقی متصلب شده باشد، به این معناست که ذهن موسیقیدانان است که مدت‌هاست متصلب شده و چارۀ کار برای برون‌رفت از این وضعیت، تا حدی، فرایندهای عقلانی است و تجزیه‌وتحلیل می‌تواند در این مورد به کمک بیاید و سنّت می‌تواند به پرسش گرفته شود و تجزیه‌وتحلیل عقلانی شود و عناصری از آن که پتانسیل تقویت دارند تقویت شوند.