گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

بررسی برخی ویژگی های ساختاری آثار پرویز مشکاتیان (۸)

پرویز مشکاتیان (۱۳۳۴-۱۳۸۸)

طلوع: این قطعه به عنوان یکی از زیباترین و تاثیرگزارترین آثار ساخته شده در دهۀ ۶۰ در موسیقی ایرانی مطرح می شود. شنیدن این قطعه و آثار ساخته شده در مجموعۀ هنری نوا مرکب خوانی، شنونده را ناخودآگاه به فضای آن سال ها می برد. قطعۀ از سه بخش متفاوت تشکیل شده که بخش اول از نظر وزن به صورت دوضربی ترکیبی بوده که دارای سرضرب های متفاوتی می باشد. بخش دوم از گوشۀ نهفت آغاز شده و در ادامه وارد فضای گوشۀ گوشت می شود و دارای ضرباهنگی آرام و کند می باشد.

این تغییر فضا به یکباره انجام شده و تضاد زیبایی را در ذهن شنونده ایجاد می کند. پایان این قسمت شنونده را در فضای گوشت و فرود لحظه ای آن به شور (با شاهدِ سل) نگه می دارد و در آغاز قسمت سوم به یکباره وزن اجرایی تغییر می کند و موسیقی وارد فضای جدیدی می شود. این تغییر فضا با فرود از گوشت به فضای اصلی نوا صورت گرفته و اضافه شدن دف نیز به هیجان اجرایی آن می افزاید. بنابراین از ابتدای قطعه با سه بیان و حالت متفاوت مواجه هستیم که به انسجام این اثر افزوده و ارتباط آن با شمونده را بسیار بیشتر می کند.

ابتدای قطعه با پایه ای بسیار متفاوت و دور از ذهن آغاز می شود. وزن ابتدایی این قطعه نیز در زمان خود بسیار بدیع و تازه بوده و تا قبل از آن شاهد چنین ساختاری از لحاظ ضرباهنگ در موسیقی ایرانی نبوده ایم. همانطور که ذکر شد پایۀ قطعه در وزن دو ضربی ترکیبی ۸/۶ طراحی و ساخته شده و همانطور که اشاره شد نکتۀ بارز این پایه حالت متفاوت اجرایی آن از لحاظ ضرب های قوی و ضعیف و نیمه قوی می باشد.

شروع اصلی پایه در واقع از نیم ضرب اول میزان بوده و بهتر است در ابتدا سرضرب اول را که توسط گروه با تاکید بسیار اجرا می شود، سکوت فرض کنیم تا بتوانیم درک بهتری از ضرباهنگ و ساختار این قسمت از قطعه داشته باشیم. حالا روی تقسیم بندی زمانی این پایه تمرکز بیشتری می کنیم.

دور اصلی این پایه در دو میزان به انتها می رسد بنابر این می توان دور ساختاری آن را با تقسیمات سه تایی، بیست و چهار تایی تصور کرد. نحوۀ شمارش دور این پایه به صورت ۴+۲+۳+۳+۳+۳+۳+۳ می باشد. با توضیح بیشتر جزئیات شمارش پایه به این صورت می شود.

(نیمه ضعیف) ۴ + (نیمه قوی) ۲ + (ضرب ضعیف) ۳ + (ضرب قوی) ۳ + (ضرب ضعیف) ۳ + (ضرب قوی) ۳ + (ضعیف) ۳ + (سکوت) ۳

حالا در تصویر زیر ابتدا به نحوۀ نوشتار پایه توجه کرده و سعی می کنیم تا آن را با الگوی بالا تطابق دهیم:



حالا برای سهولت بیشتر و درک بهتر از ساختار پایه قسمت ابتدایی را سکوت فرض می کنیم و سرضرب ها و تاکید ها مشخص می شود:

در تصویر زیر می توانید توضیحات بیشتری را از لحاظ شمارش و ضرب های قوی و ضعیف و نیمه قوی مشاهده کنید:

علیرضا جواهری

علیرضا جواهری

۱ نظر

بیشتر بحث شده است