گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

گفتمان موسیقی ایرانی در فضای عامیانگی (۵)

داریوش طلایی

تئوری پردازی خود را در کتاب «نگرشی نو به تئوری موسیقی ایرانی» با این جمله شروع می کند: «رپرتوار موسیقی کلاسیک ایرانی، همراه با نظـم و ترتیب سنتی آن، ردیف نامیده می شود.» در زیر نویس آمده است که «رپرتوار به معنی مجموعه است.»

اگر واقعاً چنین باشد، چه لزومی دارد که در یک متن فارسی، به جای «مجموعه» از یک واژه فرنگی استفاده کنیم و بعد ترجمه فارسیش را در زیر نویس به اطلاع خواننده برسانیم؟ اما «رپرتوار» به معنی مجموعه نیست. داریوش آشوری در «فرهنگ علوم انسانی» به «انبان برنامه» و «کارستان» ترجمه کرده است. همانگونه که واژه ترکیبی«رپرتوار موسیقی کلاسیک غربی» هم بی معنی است. چنین فهرستی در غرب موجود نیست.

رپرتوار یک فهرست دقیق است از یک برنامه کاریِ یک نوازنده یا یک ارکستر یا یک اپرا… که شامل تعدادی دقیق و قابل شمارش از ساخته های موسیقایی است. جالب است که واژه های «رپرتوار» و «مجموعه» برای توضیح و تعریف «ردیف» آمده است که تعریف و توضیحش در ادامه بدون احتیاجی به این دو واژه غریب، جامع و کامل آمده است؛ و نشان از مقام استادی داریوش طلایی در ردیف شناسی دارد. در مورد نقش واژه «کلاسیک» در موسیقی ایرانی، نک به ادامه این نوشته در باره «گفتمان سوم». در آخرین اثر نوشتاری طلایی «تحلیل ردیف» (۳) واژه «شاه گوشه» در مورد گوشه هایی که معرف و محمل یک مقام خاص (۴) هستند به مجموعه واژه های متداول عامیانه اضافه شده است:

این نوع گوشه ها را بعضی اساتید همچون یوسف فروتن، شاه گوشه می نامیدند. به نظر نگارنده آنها را می توان مقام نیز نامید.» (ص۱۰) و در ادامه مکرر از «شاه گوشه» استفاده کرده است.

«گفتمان سوم»

در مقاله «نقدی بر یک کتاب درسی درباره موسیقی ایرانی» (۵) نوشته محمدرضا فیاض با عنوان «تحول گفتمان ها در نظری سازی موسیقی ایرانی»:(۶) منتقد محترم کتاب را که (احتمالاً در چاپ اول) با نام «تئوری و ساختار موسیقی ایرانی» عرضه شده است، مهم ارزیابی کرده و آن را «گفتمان سوم» (بعد از گفتمان اول: وزیری خالقی و دوم: مرکز حفظ و اشاعه) شمرده و نقدی بر آن نوشته اند، با این ایراد که:

«به نظر می رسد… دو موضوع متشابه اما نه لزوماً متساوی – توضیح ساختمان موسیقی ایرانی (با تمرکز بر ردیف) و یک تئوری عام که زیر ساخت ذهنیِ موسیقی ایرانی را توضیح دهد – در هم گره خورده اند و حاصل آن کتابی شده است که نه اولی را به روشنی تبیین می کند و نه قدم مهمی در راه نیل به دومی برمی دارد.» (ص ۱۷۳ و معلوم نمی شود که «اهمیت» چنین نوشته ای به چه علتی است.)


پی نوشت

۳- تحلیل ردیف بر اساس نت نویسی ردیف میرزاعبدالله با نمودار های تشریحی» ۱۳۹۵

۴- نک «موسیقی ایرانی» شناسی به همین قلم. چاپ دوم انتشارات هنر موسیقی ۱۳۹۶ ص ۷۲-۷۳

۵- کتاب – «مبانی نظری موسیقی ایرانی» مؤلفان حسین علیزاده، هومان اسعدی، مینا افتاده، علی بیانی، مصطفی کمال پورتراب، ساسان فاطمی. ناشر مؤسسه فرهنگی هنری ماهور ۱۳۸۸ چاپ دوم. (این کتاب در همین سایت به همین قلم بررسی و نقد شده است.)

۶- در فصلنامه موسیقی ماهور شماره ۳۸ زمستان ۱۳۸۶ ص ۱۶۵

خسرو جعفرزاده

خسرو جعفرزاده

متولد ۱۳۲۰ همدان – ۱۳۹۸ وین
موزیکولوگ و معمار
khdjzadeh@gmail.com

۱ نظر

بیشتر بحث شده است