سعید یعقوبیان
آنچه ما میخواهیم بدانیم و آنها میبینندش
برخورد مستقیم گوش ایرانی با نغمات موسیقیِ عربی، در دورهای (دهههای۴۰و۵۰) در کنارِ اشتهار امکلثوم در ایران، در شاخهی منحصربهفردی از موسیقی مردمپسند در خواندههای خوانندگانی چون قاسم جبلی یا داود مقامی و بعد از انقلاب بیش از همه عموماً در تلاوت قرآن بودهاست. «لیله راست» (شبِ مقامِ راست) فرصتِ شنود و مواجههی مستقیم با اثری از موسیقی عرب را برایمان فراهم کردهاست.
هرچند این مجموعه، وصل به شاخهی خاصی از موسیقی عربیست (حیاتِ امروزیِ موسیقیِ «نهضه» –نوزایی- در لبنان و در سنت موسیقی «تراث») اما در هر حال عناصرِ گلدرشتِ موسیقی عرب را در خود دارد و جالبتر اینکه آنچه متأثر از قاریان مصری در تلاوت قرآن، در ایران بهطور شفاهی رایج و آموختهشده، ریشه در همان نهضت موسیقایی مشرق عربی دارد. بهطوریکه «تلاوت مُرنَّمه»، از عناصر بنیادی «نهضت»، در حقیقت آهنگین کردنِ نثر –مذهبی یا غیرمذهبی- است و فرم عربیِ تقسیم، از این زاویه به مثابه یک نثرِ مجازی، نوعی تلاوتِ سازی به شمار میآید. لذا از این حیث انتخاب این نوع موسیقی عربی برای انتشار در ایران بامُسمّاست. فرمها و ساختار ریتمیک قطعات در «لیله راست» نیز نمونههایی بکر و اصل از موضوعات روز موسیقی ایراناند. از سوی دیگر مقامِ محوری این آلبوم، راست، اهمیت فراوانی در موسیقی حوزهی ایرانی-عربی-ترکی دارد. این اهمیت علاوه بر ارتباطِ این مقام به گوشههای مهمی چون نوروز عرب، نیریز و رهاب در نظام دستگاهی، در نگاه برخی نظریهپردازان تا اندازهایست که آن را سرچشمهی موسیقی ایرانی نیز دانستهاند.
اگرچه اغلب قطعات این مجموعه، آثارِ گذشتهاند اما خوانشِ نوآورانه، احیایِ درونزاد و زایای اجراکنندگان، نشاطی دیگر به موسیقی دادهاست. بخشهای سوال و جوابیِ بداههی خواننده با گروهِ همخوانان، یادآور این نمونه اجراها در کار خوانندهی شاخصی همچون عایشه رضوان است. علاوه بر مهارت فنی نوازندگان در تقسیمها و استفاده از سنتور –که جذابیت مضاعفی برای شنوندهی ایرانی میتواند داشته باشد- موقعیتهایی که آواز در بداههپردازیهای تلاوتگونه به نمایش میگذارد نشان از درونیشدن موسیقی و گذرِ عاملین آن از مسیرِ ملکهی ذهن شدن، هرمنوتیک و کمال دارد.*
*سه مرحلهای که ندا ابومراد، آهنگساز و موسیقیشناسِ لبنانی، در مقالهی «فرمهای آوازی و سازیِ سنتِ موسیقاییِ عالمانهی برخاسته از نهضتِ مشرقِ عربی» (فصلنامه ماهور، شماره۷۶) در آموزش این سنت، ناگزیر دانستهاست. متن دفترچهی «لیله راست» نیز به قلم اوست.
نویز
***
گفتگوی هارمونیک
آلبوم «لیله راست» اثری از هنرمند ایرانی لبنانی هیّات یاسین است. موسیقی این گروه بر تئوریها و سنت کهن موسیقی قدیم استوار است. انتشارات ماهور در سال ۱۳۹۷ این آلبوم را به انتشار رسانده است.
۱ نظر