علیرضا میرعلی نقی
مقدمه: دیشب در تهران باران بارید و هوا را تمیز کرد. نمیدانم آیا در اصفهان هم باران باریده است یا نه. ۱۰ روز پیش که از اصفهان برگشتم، زمین و آدمیان دلمرده از خشکی زایندهرود و هوای آلوده، انتظار باران را میکشیدند. خدا کند مراسم سیوچهارمین سال کوچ استاد «تاج اصفهانی» در آرامگاه «تخت پولاد» در هوایی پاک و نمناک برگزار شود.
دوستداران و شاگرداناش که امروز سپیدمویاند و برخی از آنها به استادی شهره هستند، هر سال به یادش گرد میآیند و در سخنان آنها نهتنها مقام هنری «جلال تاج»، بلکه مقام انسانی او نیز مورد تکریم و تجلیل و یادآوری قرار میگیرد. مجلسی نیست که وصف هنر والای «تاج اصفهانی» با ذکر خاطراتی از رأفت و محبت و مردمداری او توأم نباشد.
این تأثیر جادویی را ۸۰ سال (کمی بیشتر یا کمتر) زندگی او، در حافظهی زادگاهاش و در لوح محفوظ تاریخ آواز ایرانی گذاشته و فرسایشهای زمانه را یارای آن نیست که کمرنگاش کند و یا از یادها ببرد. «تاج اصفهانی» با صدای رسا، نکتهدانیهای هنرمندانه، تحریرهای «فلکی»ای که خاص خودش بود، صفای بیاندازه و بیمرز در محبت به انسانها، پاسداشت مقام صبر و استغنا و بالاخره ایمان و توکل مثالزدنیاش، در موسیقی ما نامی است نامیرا.
***
«جلال تاج اصفهانی»، روحانیزادهای از تبار خوشخوانان منبری بود و خودش نیز تا سنین نسبتاً بالایی، در کسوت روحانیت به سر میبرد. محیط پر از تعصب مذهبی-عُرفی در اصفهان یک قرن قبل، برای موسیقی -حتی نوع صرفاً آوازیِ آن که با هنرمندی، در خدمت منبر و محراب قرار میگرفت- هیچ حرمتی قائل نبود و کسی که به هر علت، به این هنر روی میآورد، روی خوشی از جامعه نمیدید. صدای رسا و دلنشین در خاندان «تاج» موروثی بود و او از کودکی میدانست که «صدا»ی ممتاز دارد.
روزی در حدود سن ۱۰ سالگی، وقتی در خلوت برای خود زمزمه میکرد، صوتاش به گوش پدر -شیخ اسماعیل تاجالواعظین اصفهانی- رسید. پدر، بوسهای از مهر بر پیشانی پسر زد و گفت: «جلال! بابا، صدایت خوب است، اما این کافی نیست. تو باید تعلیم هم ببینی.» بدین ترتیب، به قول آن بزرگِ سخنسرا «لحظهای بود که سرنوشت در را زد و به درون آمد.» فرزند «شیخ اسماعیل تاجالواعظین» برای آموختن مطالب و فنون آوازخوانی به نزد هنرمندی فرستاده شد که در میان اهلِ فن به «آسید رحیم» شهرت داشت و صفحههایی از هنر آوازخوانی او همراه با صدای نای نوازندهی افسانهای آن عصر، «استاد نایب اسدالله اصفهانی» (وفات ۱۳۱۰ شمسی) باقی مانده است.
۱ نظر