آروین صداقت کیش
نقش‌مایه‌ی آ که هنوز در فضای مقامی بیداد است به همان شکل متقارن تکرار دو میزانی که در ابتدای قطعه دیده شد، اجرا می‌شود و با یک فرود هم‌طول به اندازه‌ی چهار میزان پی گرفته شده و در نهایت دوباره با دوبار تکرار همان نقش مایه‌ی اولی به پایان می‌رسد (شکل ۱۴).
شکل ۱۴- میزان‌های ۱۶۱ تا ۱۷۱.
این بخش کوتاه ۱۲ میزانی (با احتساب تکرارها) بازگشت کاملی در فرم به حساب می‌آید؛ یک یادآوری یا اشاره‌ی صریح به تم‌های اولیه. الگوی میزان‌های ۱۶۵ تا ۱۶۸ در نوع حرکت و دگرگونی غیرمنتظره‌ی تاکیدهای متریک نسبت به قسمت‌های ابتدای همین فراز، با فرود گوشه‌ی بیداد مرتبط است. میان استفاده از نقش‌مایه‌های آ و ب در این بخش و بخش اول تنها یک تفاوت اصلی دیده می‌شود؛ آنجا گردش ملودی برشو بود و سعی در تثبیت بر نت ر داشت در حالی که در اینجا گرایش رو به سوی پایین دارد و در میانه‌ی ۱۲ میزان (تا منتهی شود به نت سل با کشش سفید و درنگ شکل۱۴) به سمت فرود می‌رود. این فرود کامل نیست و هنوز چیزی در انتظار دارد که باید از پس آن بیاید.
و سرانجام بخش پایانی قطعه، هر دو فضای تاکنون معرفی شده را در هم می‌آمیزد؛ الگوی مضرابی پُر و تندرونده که در جای‌جای این بخش جدید به شکل عمودی (همزمان) و افقی (اتصال پیاپی) با نقش‌مایه‌هایی از بخش نخست درهم می‌آمیزد. نمونه‌ای از آمیختگی افقی را در اتصال الگوی مضرابی جدید به بخشی از گذر میزان‌های ۱۵ و ۱۶ بازمی‌یابیم که به نحوی انجام شده که تاکید شگفت‌آور موجود در ساختار آن پابرجا بماند (شکل ۱۵). نمونه‌ی عمودی هم به این شکل پدیدار می‌شود که یا الگوی مضرابی پُر به عنوان بستر نقش‌مایه‌ی آ قرار می‌گیرد (شکل ۱۶)، یا نیمه‌ی فرودی همان نقش‌مایه باز هم بر بستر الگوی مضرابی پُر می‌نشیند (شکل ۱۷).
شکل ۱۵- میزان‌های ۱۸۶ و ۱۸۷
شکل ۱۶- میزان ۱۹۹
شکل ۱۷- میزان ۱۹۶ و ۱۹۷.
افزون بر این تکرارهای ساختاری که در نقش حافظه‌ی فرمی قطعه قرار گرفته‌اند اگر به ترتیب پدیدار شدن‌شان (براساس کرسی‌بندی شاهدها) توجه کنیم متوجه یک بهره‌گیری جالب توجه دیگر از نقش‌مایه‌ها و تم‌ها می‌شویم؛ پرویز مشکاتیان همان‌طور که با استفاده از این الگوها جریان آهنگ را از درآمد همایون به کرسی‌های بالاتر می‌کشاند با وارونه کردن ترتیب پدیدار شدن در بخش پایانی سیر فرود را رقم می‌زند.
در بخش نخست قطعه نقش‌مایه‌ی آ با مرکز گرایش صوتی سل آغاز شد و حلی یافت که گسترش می‌یابد اما بازمی‌گردد به همان مرکز گرایش و در ادامه همان نقش‌مایه انتقال پیدا کرده و مرکز گرایش را نیز به نت ر می‌برد.
۱ نظر