گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

درباره روبیک گریگوریان (۵)

روبیک گریگوریان (۱۲۹۴- ۱۳۶۹)

تنها به ملودی های زیبا می اندیشید و نقشی که آن ها می توانستند در کار آهنگسازیش داشته باشند. با این حال، درست یا غلط، نام او به عنوان «اولین بانی گردآوری و ثبت موسیقی فولکلوریک ایران» در حافظه تاریخ ثبت شد و پنجاه سال است که روبیک گریگوریان را با این عنوان می شناسند، نه به عنوان یکی از اولین ویولونیست های چیره دست ایرانی، یا یکی از نخستین آهنگسازان تحصیل کرده ایرانی تبار و یا رهبر ارکستری دقیق و استاد و معلمی توانا و کم نظیر. گریگوریان را با عنوانی می شناسند که به او زیاد ربط ندارد و او هم مثل خیلی های دیگر، در دیار خود شهرتی مبتنی بر سوء تفاهم یافته است.

جلد اول «ترانه های روستایی ایران» با مقدمه سه زبانه روبیک به زبان های فارسی و فرانسه و ارمنی و نت نویسی آشوت میناسیان، توسط «انجمن پرورش افکار جوانان ارامنه» در سال ۱۳۲۷ به چاپ رسید. لازم به توضیح است که عنوان «انجمن پرورش افکار» نباید با سازمان مشابهی که برای مقاصد تبلیغاتی سیاسی در زمان رضاشاه تأسیس شده بود اشتباه شود. زیرا آن انجمن و سازمان های مشابه همگی بعد از شهریور ۱۳۲۰ منحل شدند. شاید انجمن ارامنه هم در زمان رضاشاه زیر فشار حکومت وقت برای همان منظور تأسیس شده بود، ولی در سال ۱۳۲۷ مسلماً اهداف دیگری را دنبال می کرد که همانا اهداف فرهنگی-هنری بود [۳]. جلد دوم آن نیز در سال ۱۳۲۸- ظاهراً با سرمایه شخصی مؤلف – چاپ شد و برپشت جلد آن نوشته زیر به چشم می خورد:

«برای دریافت به نشانی زیر مراجعه شود: روبیک گریگوریان، چهارراه وزارت جنگ، شماره ۱۱۰». کیفیت چاپ و کاغذ جلد دوم نسبت به جلد اول پایین تر است. بهای جلد اول، شصت ریال (معادل ۲ دلار) و بهای جلد دوم، ۵۰ ریال (معادل یک دلار) تعیین شده بود. پشت جلد اول آمده: «آماده برای چاپ: جلد دوم ترانه های روستایی ایران» و پشت جلد دوم نیز آگهی جلد سوم درج شده است. ولی جلد سوم هیچگاه چاپ نشد، ظاهراً به دلیل مهاجرت روبیک گریگوریان از ایران. آهنگ های آن ها، با روش ساده ای برای پیانو و آواز تنظیم شده و طی چهار دسته خط های حامل، بخش‌های Soprani و Alti و Tenori و Bassi مشخص شده اند. کلمات اشعار، با حروف لاتین، زیر نت ها، هجا به هجا نوشته شده، و در آخر هر آهنگ، در ستونی، گویش محلی درکنار ثبت آوانگاری (فونتیک) آن به طور جداگانه، درج شده است. فهرست آهنگ ها عبارت است از:


جلد اول:

هی یار (گیلکی)

لای لای (گرگانی)

دست به دسمالم (فارسی)

دُمکُل (کردی)

سیمای جان (گیلکی)

آی سوکوتل (ممسنی)

مسّم مسّم (ممسنی)

کریشیم (گیلکی)

دحتر بویراحمدی

پاچه لیلی (گیلکی)
درنه جان (مازندرانی)

عزیز جون (مازندرانی)

جلد دوم:

واران وارانه (کردی)

لای لای[۴] (گرگانی)

بدیور (کردی)

توبیو (ممسنی)

دای بلال (ممستی)

فهرست اجمالی آهنگ ها همین است و اثری از موسیقی مناطق آذربایجان، لرستان، جنوب و بخصوص موسیقی خراسان در این گردآوری ها نیست و عجب است از آهنگساز جستجوگری که عظمت و غنای موسیقی این مناطق، توجهش را جلب نکرده باشد. امکان دارد که او آهنگ های مربوط به آن مناطق را در جلدهای دیگری که هیچوقت چاپ نشدند «ثبت» کرده باشد. به هر حال ناآشنایی او با این فرهنگ ها، نامحتمل است، بخصوص آذربایجان که مدتی محل سکونت و اقامت او بود.

این دو جلد کتاب از طرفی خواص استقبال شد و موارد استفاده عملی آن ها بسیار زیادتر از استفاده تحقیقی آن ها بود، زیرا اصل آهنگ ها در «تنظیم مدرسه ای» روبیک، چنان قلب ماهیت شده بودند که بازشناختن آن ها ممکن نبود. از سوی دیگر، لحن غلیظ ارمنی روبیک، بر آن ها تأثیر گذاشته بود.

علیرضا میرعلینقی

علیرضا میرعلی نقی

علیرضا میرعلینقی متولد ۱۳۴۵ در تهران
روزنامه‌نگار، پژوهشگر موسیقی و منتقد هنری

۱ نظر

بیشتر بحث شده است