بررسی اجمالی آثار شادروان روح الله خالقی (قسمت شانزدهم)

۱.۲ سرودها

بسیاری از سرودهای ساخته شده بوسیلهِ خالقی بنا به تقاضای سازمان یا تشکیلاتی خاصّ بوده و طبیعتاً متناسب با آنزمان ساخته شده اند. به همین علّت جای تعجب نیست که این سروده ها به ندرت شنیده شده اند یا امروزه در دسترس عموم قرار ندارند. امّا تردیدی نیست که جمع آوری و حفظِ همگی این ساخته ها در مجموعهِ آثار آهنگساز از اهمیتی تاریخی برخوردار است، بویژه آنکه در ساخت و پرداختِ تمامی این آثار دقت و ظرافتی کم نظیر بکار رفته است.

متأسفانه باید گفت که از بسیاری از این سروده ها امروز هیچ اثری در دست نیست و حتّی متن یا کلام آنها نیز از اذهان محو شده اند. اگر هنوز امیدی به یافتن و ثبتِ این آثار باقی باشد، با گذشتِ سالها و فاصله گرفتن بیشتر با ایّام پیدایش آنها، این امید هم کمرنگتر شده و این احتمال افزون می‌گردد که زمانی به فراموشی سپرده شوند؛ از آن جمله اند سرود آذر آبادگان.

۱.۲.۱ سرود آذر آبادگان
(شعر از دکتر حسین گل گلاب)
این سرود که در سال ۱۳۲۴ ساخته شده، به آهنگِ معروف آذربایجان، که در ردیفِ ۱، ۱ ، ۱ شرح داده شده است ارتباطی ندارد.

۱.۲.۲ سرود اصفهان
(شعر از دکتر حسین گل گلاب)

۱.۲.۳ سرود امید
(بر شعری از نظامی گنجوی)

۱.۲.۴ سرود انجمن اخوّت
(شعر از دکتر نیّر سینا و دکتر لطفعلی صورتگر)

این سرود در سال ۱۳۲۴ ساخته شده است.

۱.۲.۵ سرود ای ایران
(دشتی، کلام از دکتر حسین گل گلاب)

طیّ شصت سالی که از خلق این اثر می گذرد، ملّتِ ایران در هر فرصت و موقعیتی که دست داده نشان داده است که این سرود را تنها سرود ملی خود میداند و هر جا و هر گاه که پای عرق ملی در کار است، سرود ای ایران نیز بر زبانهاست. کم نیستند ایرانیانی که معتقدند که همین یک اثر کافی بود تا نام و یاد خالقی را تا ابد در حافظهِ تاریخی ملّت ایران ثبت و در قلبِ ایرانیان جاودانه سازد، حتّی اگر هیچ اثر دیگری خلق نکرده بود. نفوذ و گسترش این اثر در میان طبقاتِ مختلفِ مردم، هم مرهون آهنگِ مهیّج و تماماً ایرانی آن (مایهِ دشتی) و هم مدیون کلامی است که در آن فقط از ایران سخن رفته است.

چگونگی پیدایش این سرود در خاطرات بسیاری از نام آوران آن روزها و در کتبِ گوناگون و بکرّات، نقل شده است. داود پیرنیا و دکتر گل گلاب، از بعدازظهر یکی از روزهای تابستان سال ۱۳۲۳ یاد کرده اند که فکر اولیه خلق این اثر در ذهن سازندگان آن نقش بسته و عامل آن مشاهدهِ رفتار ناخوشایند سربازان اشغالگر با هم وطنان و اهتزاز ننگ آور پرچم بیگانگان بر سردر پادگانها بوده است.

البته افرادِ بیشماری از آنروزها و ساخته شدن سرود فوق یاد کرده و بعضاً از زمانهای متفاوتی برای پیدایش سرود سخن گفته اند. آقای امیرمحسن بایگان، از دوستان و نزدیکان بنان و خالقی، در کتابِ از نور تا نوا از دهم شهریور سال ۱۳۲۰ یاد می کند که در منزل خالقی واقع در خیابان خانقاه، هنرمندان جمع و به ساخت و پرداختِ سرود (ای ایران) مشغول بوده اند (صفحات ۵۵ و ۵۶ از چاپِ اوّل کتابِ فوق، تهران، ۱۳۶۹).

بشنوید “ای ایران” ساخته روح الله خالقی، با صدای غلامحسین بنان

در هر صورت، اجرای نخستِ اثر و باید گفت یکی از بهترین یا مؤثرترین آنها، با صدای بنان و بوسیلهِ انجمن موسیقی ملی و به رهبری خود خالقی بوده است. اجراهای متعدّد دیگر نیز کمابیش برای همه ایرانیان آشناست.

ده ها کتاب و مجلّه و مقاله تاکنون متن و نُتِ سرودِ ملّی ایرانیان را چاپ نموده اند که از آن جمله است کتابِ رؤیای هستی که مجموعه ای از تصنیفهای استاد بنان را در بردارد و در این نوشتار بکرّات از آن سخن رفته است.

۱.۲.۶ سرودِ پندِ سعدی
(شعر از سعدی)

۱.۲.۷ سرودِ حزبِ مردم
(شعر از ابراهیم صهبا)

۱.۲.۸ سرودِ دانائی و توانائی
(اشعار از فردوسی)

۱.۲.۹ سرودِ دانش
(اشعار از نظامی)

۱.۲.۱۰ سرودِ دعای شاهنشاه
(اشعار از حافظ)
ساخته شده در سال ۱۳۲۷

۱.۲.۱۱ تصنیفِ روز میهن یا سرود میهن

۱.۲.۱۲ سرودِ سازمان شاهنشاهی
(شعر از دکتر حسین گل گلاب)
ساخته شده به سال ۱۳۲۹

۱.۲.۱۳ سرودِ شادی
(اشعار از اسدی طوسی)

۱.۲.۱۴ سرودِ شیر و خورشید
ساخته شده به سال ۱۳۲۷

۱.۲.۱۵ سرودِ کارگران
(شور، اسماعیل نوابِ صفا)

ساخته شده در سال ۱۳۲۷، شروع: چرخ صنعت در جهان با دستِ ما گردد

۱.۲.۱۶ سرودِ مژده
(اشعار از فردوسی)

۱.۲.۱۷ سرودِ نفت
(شعر از رهی معیری)

ساخته شده در سال ۱۳۳۱، جملهِ نخست: صبح دولت از خاوران دمید

۱.۲.۱۸ سرود نیکی
(اشعار از فردوسی)

۱.۲.۱۹ سرودِ هنر
(اشعار از سعدی)

۲ آثار بدون کلام از خودِ آهنگساز (و سال ساختن آنها)

۲.۱ ابوعطا و حجاز (ضربی)، ۱۳۳۲

۲.۲ پیش درآمدِ شور، ۱۳۳۲