بوطیقای ریتم (۱۰)

پس از این همه می‌توان دید که مانند اغلب پدیده‌های واقع در جهان ما، رمزگشایی از رابطه‌ی موسیقی پرویز مشکاتیان و زمان، حتا همین مختصر ناقص و محدود، به یافتن تنها یک علت منجر نشد. رابطه‌ی موسیقی او بازمان مانند بسیاری پدیده‌های دیگر سرشتی متکثر دارد؛ به خوبی مترهای نامتقارن و پیچیده، گذر تاکیدهای متریک از مرز مختصاتی، جابه‌جایی تاکیدهای متریک، ابهام متریک-ریتمیک، تاکیدهای عارضی و ساختاری را به کار می‌گیرد تا سطوح بالاتری از نوآوری ریتمیک را بیافریند.

با وجود سرشت متکثر رابطه‌ی موسیقی او با زمان، از میانپدیده‌هایی که در خلال مطالعه برشمردیم ایده‌ی اولیه‌ی ریتمیک-متریک بدیع، رفتار خاص تقارنی بی‌قاعده (به معنای خاص) و سیالیت جملات ریتمیک نسبت به چارچوب مرجعرا -که حاصل عدم تطابق حتمی و جبری طول جملات ریتمیک از یک سو با جملات ملودیک و از سوی دیگر با واحدهای متریک است-بیش از همه می‌توان سازنده‌ی خصایص زمانی موسیقی او دانست.

بر بنیاد نتایجی که از این مطالعه به‌دست آمد آن‌چه مشکاتیان و خصوصیات زمانی آثارش را تا این حد متفاوت می‌کند بهره‌گیری هم‌زمان از طیف گسترده‌ای از امکاناتی است که منجر به تغییر ویژگی‌های زمانی یک قطعه می‌شوند، امکاناتی که بازی هنرمندانه با هر یک از آن‌ها به تنهایی می‌توانست از لحاظ زمانی موسیقی‌ای بدیعی بافریند.

او از طریق همه‌ی این‌ روال‌ها توانایی شنونده برای پیش‌گویی رویدادهای تاکیدی آینده را مقابل یک چالش جدی قرار می‌دهد در همان حال که ساختارهای بزرگ‌تر قطعات‌اش وحدت فرمال را حفظ می‌کنند و این همان عاملی است که باعث می‌شود قطعه‌ی او از نظر زمانی از هم نپاشد و بی‌قاعده به مفهوم عام نشود. و از همه مهم‌تر این‌که نکاتی که گفته شد، همه و همه بر بستر درک شهودی وی، روان و سیال پدیدار می‌شود و همین او را تا این حد شایسته‌ی توجه می‌کند.

فهرست منابع:

ابراهیمی، محمدرضا. (۱۳۷۸) «انگاره‌های ریتمیک: کرشمه»، فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، شماره‌ی ۱: ۱۳۹.

(۱۳۷۸) «انگاره‌های ریتمیک»، فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، شماره‌ی ۲: ۱۳۷.

تسوگه، گن‌ایچی. (۱۳۵۱) «ریتم آواز در موسیقی ایرانی»، ترجمه‌ی احسان فریدیان، مجله موسیقی، شماره‌ی ۱۳۷: ۱۶.

جعفرزاده، خسرو. (۱۳۷۸) «وزن در شعر فارسی و ریتم در موسیقی ایرانی»، فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، شماره‌ی ۲: ۸۹.

دورینگ، ژان. (۱۳۸۳) سنت و تحول در موسیقی ایرانی، ترجمه‌ی سوادبه فضائلی، تهران: توس.

صبا، ابولحسن. (۱۳۳۹) «میزان‌های پنج ضربی و هفت ضربی»، موزیک ایران، دوره ۹، شماره‌ی ۱: ۳۷.

فخرالدینی، فرهاد. (۱۳۴۷-۱۳۴۶) «ریتم در موسیقی ایران»، موسیقی، شماره‌های ۱۱۱ تا ۱۱۷.

فرهت، هرمز. (۱۳۶۶) «وزن و ضرب در آهنگ‌های درویش» در شعر و موسیقی در ایران، تهران: هیرمند.

فیاض، محمدرضا. (۱۳۸۸) «نظاره کن بر دود ما، در هوای پرویز مشکاتیان»، فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، شماره‌ ۴۴: ۱۶۷.

لطفی، محمدرضا. (۱۳۸۱) «ضرب در موسیقی دستگاهی»، کتاب سال شیدا، شماره‌ی ۵: ۸۵.

مسعودیه، محمدتقی. (۱۳۷۶) ردیف آوازی موسیقی سنتی ایران به روایت محمود کریمی؛ کتاب اول آوانویسی و تجریه و تحلیل، تهران: انجمن موسیقی ایران.

مشکاتیان، پرویز. (۱۳۷۱)بیست قطعه برای سنتور، تهران: شرکت فرهنگی هنری دستان.

(۱۳۷۶) گل آیین: ۱۸ قطعه برای سنتور، آوانگاری علیرضا جواهری، مشهد: علیرضا جواهری.

(۱۳۷۷) گل آوا: قطعاتی برای سنتور، آوانگاری علیرضا جواهری، تهران: علیرضا جواهری.

(۱۳۷۸) بیداد: دونوازی سنتور، آوانگاری علیرضا جواهری، مشهد: علیرضا جواهری.

(۱۳۷۸) چکاد، آوانگاری علیرضا جواهری، تهران: علیرضا جواهری.

(۱۳۷۸) مجموعه تصانیف، ج ۱، آوانگاری علیرضا جواهری، مشهد: علیرضا جواهری.

(۱۳۷۸) مجموعه تصانیف، ج ۲، آوانگاری علیرضا جواهری، تهران: علیرضا جواهری.

(۱۳۷۹) سل آیین: ده قطعه برای سنتور، آوانگاری علیرضا جواهری، تهران: علیرضا جواهری.

(۱۳۸۰)لاله بهار، آوانگاری علیرضا جواهری، تهران: علیرضا جواهری.

(۱۳۸۰) رزم مشترک، آوانگاری علیرضا جواهری، تهران: علیرضا جواهری.

(۱۳۸۱) پیروزی، آوانگاری علیرضا جواهری، تهران: علیرضا جواهری.

(۱۳۸۲) مجموعه تصانیف، ج ۳، آوانگاری علیرضا جواهری، تهران: علیرضا جواهری.

(۱۳۸۳) محبوب من وطن، آوانگاری علیرضا جواهری، تهران: علیرضا جواهری.