فرم شناسی «شوشتری برای ویولون و ارکستر»
شاید بتوان «شوشتری برای ویولون و ارکستر» را یک روندو برای ویولون و ارکستر دانست، چراکه بعضی از مهمترین خصوصیت های یک روندو را دارا می باشد. اساس این اثر بر مبنای یک تم شکل گرفته است که به صورت ترجیع بند (Refrain) در طول قطعه تکرار می شود. (تصویر شماره ۲)
تصویر شماره ۲
اگر فرم این قطعه را به صورت خطی آنالیز کنیم، متوجه تکرار این ترجیع بند می شویم؛ برای نمونه قطعه را از ابتدا تا میزان ۱۱۷ آنالیز می کنیم:
A a-m.1-8—a’-m.9-16—b-m.17-20—c-m.21-23—d-m.24-34—c sim.m.35-36—f-m.37-40-PAC—B g-m.41-64—g sim.-m.65-70—g-m.71-76—g sim.-m.77-88—g sim.-m.89-92—g’ -m.93-94—g’ –m.95-101–C h -m.102-106—h’-m.103-111—h’-m.113-112—h contr.-m.114-115—h’ contr.-m.116-117—h’
در این آنالیز به تکرار جمله “g” که همان ترجیع بند یاد شده است میرسیم.
مشخصات کلی هارمونیک
هارمونی در این قطعه نسبت به دیگر ساخته های دهلوی، به خاطر جمله های مقطع و آزاد و در کل تحرک بالای سازها، کمتر به صورت توتی اجرا می شود و به جز موارد معدودی نمود ندارد و بیشتر همراهی ارکستر به منظور افک های صوتی و مرکب سازی ریتم است تا ایجاد هارمونی.
نگاهی به محدوده تکنیکی و صوتی بخش ویولون سولوی این اثر
پوزیشن های ویولون: تا محدوده پوزیشن نهم
تکنیکهای ویولون: دوبل سیم
نگاهی به فرم کلی بخش ویولون سولوی این اثر
۱- مشخصه ریتمیک: تداوم بی وقفه ریتم و اجرای نغمه هایی با دیرند دو برابر سریع تر از کل ارکستر در بیشتر زمان قطعه. در بیشتر زمان قطعه، دیرند نتهای بخش ویولون سولو، دولا چنگ است.
۲- موتیفها: تکرار یک فیگور تقریبا در کل قطعه.
۳- ساختار فواصل: بیشتر زمان قطعه در شوشتری “لا” نواخته می شود و در طول قطعه به مدلاسیون و همچنین کروماتیزم برخورد می کنیم.
نگاهی به ساختار «شوشتری برای ویولون و ارکستر»
حسین دهلوی، قطعاً برای تنظیم «به زندان» صبا، موقعیت ریتمیک این اثر را در یاد داشته است و یکی از اولین مشخصه های «به زندان»، تکرار یکنواخت ریتم آن است که در واقع ویژگی آن است، پس وی برای تنوع بخشی به ریتم آن لازم بوده یک بخش آغازین به آن بیافزاید که از نظر متریک هم نسبت به ملودی «به زندان» دیرند بیشتری داشته باشد.
برای این کار او از نغمه هایی همسان به صورت استکاتو استفاده کرده است که در واقع یک جمله هشت میزانی را به گوش میرساند. این بخش توسط گروه سازهای زهی ارکستر نواخته شده است. (تصویر شماره ۳)
تصویر شماره ۳
برای سهولت در آنالیز این بخش از میزان یک تا میزان هشت را ساده نویسی
می کنیم:
با این روش تم مربوط به این قسمت را به راحتی می شنویم و می توانیم بسط و گسترش آن را در ادامه مقدمه پیگیری کنیم. از اولین نت قطعه که یک آکورد با قدرت و پر طنین از سازهای ایرانی، همراه با دیگر سازهای ارکستر شنیدیم تا پایان میزان ۱۶ سازهای ایرانی هیچ نقشی نداشته اند.
دهلوی از این روش برای نمود بیشتر رنگ آمیزی سازهای ایرانی استفاده کرده است.
۱ نظر