گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

نگاهی به «شوشتری برای ویولون و ارکستر» (۱۰)

در میزان ۱۰۲ با پایان یافتن بخش ویولون سولو روی “لا” که تا اینجا مو به مو مطابق با نوشته ابوالحسن صبا بود، همزمان ورود سازهای ایرانی را می شنویم و در واقع با کادانس حذفی یا فرود حذفی برخورد می کنیم.

مضرابی ها در این بخش یکه تازی می کنند و تنها یک پدال ویولونسل و کنترباس و یک همراهی ملودیک کلارینتها را با نوانس متسوفورته دارند.

بعد از گذشت پنج میزان از نواخت سازهای مضرابی و ایجاد یک ضرب و نیم سکوت، در فضای سکوت ناگهان دسته ویولونها با نوانس فورته، پاساژی می نوازند که پل ارتباطی با قسمت دوم جمله ملودیک است.

سپس در میزان ۱۱۲ ویولون سولو جمله ای بر اساس موتیف پنج نتی ای که از مضرابی ها شنیدیم ساخته می شود. ویولون به شکل سولو درآمده و با هیجان سیکوئنس وار به سمت بالا می رود و با گذشت چهار میزان به شکل سیکوئنس رئال در آمده و شوشتری جدیدی روی فاصله پنجم ساخته می شود و بسط و گسترشی عصیان گرانه در سیر ماجرای ویولون سولو با ارکستر پیش می آید.

در این زمان، ارکستر با سکوت مطلق خود، گویی ناظر به عصیان گری ویولون است تا جایی که با ویولون با دوبل های کروماتیک به سر حد جنون می رسد و ارکستر با صدایی خفیف، زمزمه وار، حرکتی بالا رونده اجرا می کند.

دوبل های این قسمت ویولون هم راستا با شعار همیشگی حسین دهلوی مبنی بر ساده نویسی، بسیار خوش دست و قابل اجرا نوشته شده است، به صورتی که یک سیم آزاد است و نت های کروماتیک روی سیم لا که با سیم می آزاد دوبل شده است نواخته می شود.
در میزان ۱۲۴ سولوی ویولون در رجیستر بم روی شوشتری می، تم اصلی قطعه را می نوازد و گویی دیگر برای خود هذیان می گوید… این قسمت از این اثر یکی از شاهکارهای تصویر سازی این آهنگساز محسوب می شود که به زیبایی به جنون رسیدن را با اصوات به تصویر می کشد.

در میزان ۱۴۰ باز با ایمیتاسیون روبرو می شویم ولی در همان مایه شوشتری “لا” و برای اولین بار یک پاسخ کامل کننده از کل ارکستر، منهای سازهای مضرابی که اولین دیالوگ مستقیم ویولون سولو با ارکستر است و در میزانهای بعدی باز سیکوئنس های بالا رونده تا اینکه ارکستر یک فالس سیکوئنس را به گوش می رساند که در این قسمت که میزان ۱۴۶ است، ویولون به اجرای دوبلهایی با تقویت بادی چوبی ها و پاساژ اونیسون و مشخص ویولون یک و ویولا همراه است، می پردازد.

مقایسه میزانهای ۱۴۶ و ۱۴۷ با میزانهای ۱۴۸ و ۱۴۹ به ما نگاه دهلوی به ارکستر نویسی را نشان میدهد که چطور با اینکه با یک سیکوئنس کلیشه وار برخورد می کند، ارکستر را تنوع می بخشد و از تکرار ارکستراسیون پرهیز می کند تا قطعه شادابی و تنوع خود را از دست ندهد.

میزان ۱۵۹ که باز ویولون به اجرای دوبل های سیم “لا” با “می” آزاد می پردازد، باز از شگردهای زیبای آهنگساز است که رهایی ویولون را به شکلی استادانه به نمایش می گذارد و در ادامه آن پاسخ تقلید وار زهی ها را از تم ویولون سولو می شنویم.

هنوز گوشمان به پاسخ زهی هاست که ناگهان ویولون به اجرای تکنیکی می پردازد که از سازهای مضرابی ایرانی وارد قطعات ضربی ویولون ایرانی شده و دهلوی به زیبایی این بخش را در این قطعه گنجانده است.

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد متولد ۱۳۶۰ تهران
نوازنده تار و سه تار، خواننده آواز اپراتیک و سردبیر مجله گفتگوی هارمونیک
لیسانس تار از کنسرواتوار تهران و فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشکده فارابی دانشگاه هنر تهران

دیدگاه ها ۵

بیشتر بحث شده است