موسیقی و رادیو ایران

در تاریخ ۰۴/۰۲/۱۳۱۹ رادیوی ایران گشایش یافت. قبل از آن در تاریخ ۱۳۱۶ شمسی تصمیم احداث آن گرفته شده بود و ساختمان آن در دست احداث بود. در اواخر سال ۱۳۱۸ دستگاه ها از طرف شرکت تلفونکن آلمان تحویل شد و پس از نصب در سال ۱۳۱۹ به بهره برداری رسید.

اولین برنامه رادیویی با نطق نخست وزیر وقت (احمد متین دفتری) آغاز شد. برنامه های رادیو تهران ابتدا تنها چند ساعت در روز بود که روی موج کوتاه پخش می شد و شامل اخبار، گفتار، موسیقی اروپایی و موسیقی ایرانی بود.

کمیسیون موسیقی که بخشی از سازمان پرورش افکار بود، با همکاری اداره موسیقی کشور، بخش موسیقی اروپایی رادیو را اداره می کرد و ارکستری مرکب از استادان کشور چک اسلواک و هنرآموزان هنرستان عالی موسیقی هفته ای چند شب، قطعاتی از موسیقی کلاسیک غربی ر از رادیو بصورت زنده اجرا و پخش می کردند.

رونق موسیقی ایرانی در رادیو
موسیقی ایرانی در سال اول تاسیس رادیو که آخرین سال حکومت رضا شاه بود، برنامه های کم مدتی داشت و از شهریور ۱۳۲۰ به بعد، با تغییر سیاست های دولت در زمینه موسیقی، برکناری غلامحسین مین باشیان از اداره موسیقی کشور و انتصاب علینقی وزیری به جای او، برنامه های موسیقی ایرانی نیز در رادیو رونق خاص گرفت.

بزرگترین استادان موسیقی زمان، علینقی وزیری، ابولحسن صبا، حبیب سماعی، قمرالملوک وزیری، مرتضی محجوبی و … هر شب در رادیو برنامه اجرا می کردند. ارکسترهایی نظیر ارکستر محجوبی، ارکستر خالدی، ارکستر ابراهیم منصوری، ارکستر خادم میثاق، و ارکستر انجمن موسیقی ملی به تناوب در رادیو برنامه داشتند.

در سال ۱۳۲۰ ارکستر نوین با شرکت تعدادی از هنرآموزان مدرسه عالی موسیقی به سرپرستی علینقی وزیری تشکیل شد و برنامه هایی در رادیو اجرا کرد. سه سال بعد با تشکیل ارکستر انجمن موسیقی ملی به سرپرستی روح الله خالقی (معاون اداره موسیقی کشور)، امور موسیقی رادیو برای مدتی در اختیار انجمن موسیقی ملی قرار گرفت.

ارکسترانجمن قطعاتی از وزیری و خالقی و سایر موسیقیدانهای مشهور را همراه تکنوازان معتبری چون صبا، سماعی و محجوبی و خوانندگانی همچون عبدالعلی وزیری، بنان، ملکه برومند (حکمت شعار) برای مردم اجرا و پخش می کرد.

لازم به ذکر است که اولین سرود ملی ایران (مستقل از دولت) نیز در سال ۱۳۲۳ با نام “ای ایران” (آهنگ از خالقی شعر از گل گلاب) ساخته و اجرا شد.

کناره گیری اساتید بزرگ از رادیو
از سالهای ۱۳۲۴-۱۳۲۶ تعدادی از استادان بزرگ نظیر جبیب سماعی و مرتضی نی داود از رادیو کنار گرفتند و علت آن سیاستهایی بود که موسیقی اصیل را به حاشیه می راند و در عوض موسیقی کم مایه و کم ارزش را جایگزین استادان قدیمی می نمود.

بعضی از این هنرمندان نظیر استاد ابولحسن صبا دوباره به رادیو بازگشتند و تعدای دیگر نیز به همکاری موردی و کوتاه مدت خود با رادیو ادامه دادند، نظیر ادیب خوانساری و قمرالملوک وزیری که بندرت برنامه اجرا می کردند.

هرچند گاهی به نوبت یکی از موسیقیدانان مشهور، ریاست موسیقی رادیو را در دست می گرفت ولی باز هم اهل فن راضی بنظر نمی رسیدند. زیرا اساسآ این دستگاه برای انتقال هنر و هنرمند در نظر گرفته نشده بود. شوراهایی که هر چند وقت برای اصلاح موسیقی رادیو تشکیل می شدند نیز نمی توانستند کاری انجام بدهند.

دکتر ساسان سپنتا، موسیقی شناس و نویسنده مجله موزیک در ایران در سالهای ۱۳۳۶-۱۳۴۲ با یادآوری آن روزگار می نویسد:

“شورایی برای اصلاح موسیقی رادیو در سال ۱۳۳۴ با حضور حبیب الله شهردار (مشیر همایون)، روح الله خالقی، رکن الدین مختاری، محمد ایرانی مجرد، موسی معروفی، ابولحسن صبا، جواد معروفی، نورعلی برومند، مهدی برکشلی، علی اکبر شهنازی، امیر جاهد، سروان ناصر حسینی، سرتیپ اشرفی و تیمسار دادور با عنوان «شورای ترویج موسیقی ملی» تشکیل شد.”

البته سه نفر آخر (حسینی، اشرفی و دادور) نیز از موسیقیدانان بودند اما نام آنها در بین حرفه ای ها نبود و مشاغل دیگری داشتند. مشیرهمایون شهردار در سالهای ۱۳۳۴-۱۳۳۵ اداره امور موسیقی رادیو را برای مدت نامحدودی در دست گرفت و تا زمان فوت که حدود چهارده سال بعد از این تاریخ بود، تمام تشکیلات موسیقی رادیو زیر نظر او کار می کرد. در این مدت اداره رادیو، تجدید سازمان اداری گردید، بودجه و امکانات بیشتری برای آن تقاضا شد.