پورساعی: سونوریته مهمترین اصل در نوازندگی است

پورقناد: به نظر شما مهمترین مواردی را که نوازنده ها باید در حین نوازندگی رعایت کنند چیست؟
حامد پورساعی: نخستین اصلی را که هر نوازنده باید به آن اهمیت دهد، کیفیت نوازندگی است و مهم‌ترین عاملی که به کیفیت نوازندگی کمک می‌کند، سونوریته‌ی ساز است و من همواره به شاگردان خود توصیه می‌کنم به‌جای اینکه به نواختن قطعات بیشتر و سریع‌تر فکر کنند، از ابتدای کار دستیابی به برترین‌ کیفیت نوازندگی و سونوریته‌ی ساز خود و همچنین به افزایش توانایی خود در اجرای باکیفیت و نوانس بیشتر قطعات اهمیت بدهند. متأسفانه در ایران هنرجویان به‌دنبال اجرای قطعات بیشتر هستند و انتظار دارند، هر بار که به کلاس می‌آیند، قطعه‌ای جدید یاد بگیرند، صرف نظر از اینکه با چه کیفیتی قرار است اجرا کنند.

برای مثال یکی از شاگردان من که در حال حاضر در اتریش، درس گیتار می‌خواند در طول یک سال تحصیلی خود فقط روی دو قطعه کار کرده و بیشتر وقت خود را صرف افزایش کیفیت نوازندگی کرده است، در‌ حالی‌که در ایران اگر در هر جلسه به هنرجو قطعه‌ی جدید آموزش ندهید، او کلاس شما را ترک می‌کند!

پورقناد: خانم کریمی مشکلات نوازندگان فلوت در ویبراسیون چیست؟
کریمی: در مدتی که من در دانشگاه وین تدریس داشته‌ام بیشتر نوازنده‌های فلوت که در آزمون‌های ورودی دانشگاه شرکت می‌کردند به‌دلیل ویبراسیونِ اشتباه، مردود می‌شدند و به همین دلیل من در حدود ۱۸ سال است که روی روش درست ویبراسیون تحقیق می‌کنم. حتماً نمونه‌های عملی این نوع ویبراسیون‌های اشتباه را که به ویبراسیون «بُزی» معروف است در مسترکلاس‌های من دیده‌اید. اصطلاح این نوع ویبراسیون از زمان «باخ» وجود داشته که در کتاب‌های آموزشی آن دوره نیز آمده است که نوازنده می‌تواند حتی با چانه و فک پایین خود یا با استفاده از زبان خود، ویبراسیون بدهد، ولی نباید ویبراسیون بزی بدهد.

متأسفانه اگر نوازنده‌های فلوت، روش درست دم و بازدم و روش استفاده از دیافراگم و عضلات شکم و همچنین نقش «سیبک گلو» در کنترل هوایی که خارج می‌شود را ندانند، سبب می‌شود که نوازنده در حین خارج‌شدن هوا از شش‌ها، سیبک گلو را به‌سمت بالا هدایت کند و به این وسیله تارهای صوتی منقبض شده و ویبراسیون بزی تولید شود.

در صورتی که برای ویبراسیون درست باید سیبک گلو به‌سمت پایین هدایت شود تا تارهای صوتی آزادانه هوا را از دهان خارج کرده و ویبراسیون درست را تولید کند. یکی از تمرین‌هایی که برای پایین نگه‌داشتن سیبک گلو مفید است، در موقع ساز ‌زدن فکر کنید که آواز می‌خوانید و «dö» می‌گوید. نکته‌ی مهم دیگر در ویبراسیونِ درستِ فلوت این است که روی نت‌های کشیده با کنترل نفس تمرین شود.

دیگر اینکه در ابتدا حتماً با تمرین‌های مختلف ویبراسیون را باید شمرد تا هم بتوانیم قطعات و سبک‌های مختلف را با ویبراسیون‌های مختلف اجرا کنیم. (البته در موقع اجرا روی صحنه ویبراسیون شمرده نمی‌شود.)

نکته‌ی جالب این است که برخی هنرجویان (به‌خصوص هنرجویان آواز) توانایی ویبراسیون تند‌تر را ندارند. در گذشته ما به این قبیل هنرجویان توصیه می‌کردیم که تمرین خود را بیشتر کنند، در‌ حالی‌که امروزه ثابت شده است که این قبیل نداشتن توانایی‌ها، اغلب به‌دلیل ضعف عضلات مجاور حنجره است و با استفاده از روش‌های لیزر ‌درمانی و تراپی می‌توان این عضلات را تقویت کرد.

پورقناد: آقای پورساعی شما تمرین ویبراسیون روی گیتار را به چه صورت آموزش می دهید؟

پورساعی: به دلیل اینکه زمانی که نوازنده‌ی حرفه‌ای گیتار در حال اجرای کنسرت است، ویبراسیون‌هایش را نمی‌شمرد، در نواختن گیتار هم مانند فلوت (در حین تمرین) از شاگردانم می‌خواهم که ویبراسیون را بشمرند، به این صورت که انگشت کوچک (چهار) و سپس بقیه‌ی انگشتان را به‌ترتیب روی فرت دوازه می‌گذارند و با حرکتی در جهت دسته‌ی گیتار، دست خود را به کاسه‌ی ساز می‌زنند و به این روش ویبراسیون قابل شمارش می‌شود. این شمارش را کم‌کم سریع‌تر می‌کنند و با انگشتان دیگر تمرین می‌کنند.

مجله هنر موسیقی